وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
برنامه به سوی فردا که هر پنجشنبه از ساعت۱۱:۱۰ از رادیو اقتصاد پخش میشود برنامه‌ای است که به تشریح کاربردهای فناوری اطلاعات در امور روزمره و به زبانی ساده می‌پردازد.
شما می‌توانید نظرات ارزشمند خود را در انتهای همین مطلب ثبت و یا به صورت مستقیم برای نویسنده از طریق فرم تماس با من ارسال فرمایید.
موضوع این برنامه امضاء دیجیتال و کاربرد آن در تجارت می‌باشد.
مجری برنامه: امروز هم طبق روال برنامه‌های قبل در خدمت کارشناس محترم برنامه جناب آقای مهندس علیرضا صائبی هستیم و همچنین افتخار این را داریم که در خدمت میهمان محترم برنامه جناب آقای مهندس هادی‌پور معاون محترم زیرساخت کلید عمومی و امنیت اطلاعات تجاری وزارت بازرگانی نیز باشیم. توضیحات لازم در زمینه مبحث امضاء دیجیتال را از زبان آقای مهندس صائبی خواهیم شنید.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): همان‌طور که در برنامه‌ها گذشته راجع به امضاء دیجیتال صحبت کردیم، آگاهی عمومی و تصورات عمومی در کاربردهای امضاء دیجیتال و کلا گواهی‌های دیجیتال خیلی پایین نیست. یعنی ما در سطحی قرار نداریم که مردم ما ندانند که گواهی دیجیتال چیست و چه کاربردی دارد. اما روش‌ها و ابزارهای استفاده از گواهی دیجیتال برای عامه مردم خیلی ملموس نبوده، و علت آن هم این است که در این زمینه خیلی اطلاع‌رسانی نداشته‌ایم. اما به هرحال به همت رادیو اقتصاد این امکان فراهم شده و فکر می‌کنم که دوستانی که این برنامه و دو برنامه هفته آینده را پیگیری کنند بتوانند اطلاعات خوبی از کاربردهای امضاء دیجیتال پیدا کرده و نحوه کار با این گواهی‌ها را بیاموزند.
در جلسات گذشته اشاره کردیم که امضاء دیجیتال یک گواهی است که شما از یک مرکز رسمی کشور دریافت میکنید و از آن برای احراز هویت خود و عدم انکار امضاء اسناد خود و سرویس‌هایی از این قبیل استفاده میکنید. و ذکر کردیم که سازمانها و شرکت‌ها چه خصوصی، نیمه خصوصی و دولتی می‌توانند در ساده‌ترین حالت می‌توانند درخواست‌هایی که به آنها می‌رسد به حالت امضاء شده با امضاء دیجیتال دریافت کنند که مشخص باشد که اگر شخص خاصی درخواستی داده همان خود اوست. و این صرفا در عرصه اقتصاد نیست. درگزارشی که دربرنامه پخش شد یکی از همشهری‌های ما گفتند که مجبور نیستند که از امضاء دیجیتال استفاده کنند و در آخر فرمایشاتشان گفتند که همه کارها می‌تواند وابسته به امضاء دیجیتال باشد، و کاملا همین‌طور است. این موضوع را با یک مثال عنوان می‌کنم. اگر شما هر درخواستی را به هر سازمان دولتی یا نیمه دولتی و یا خصوصی بدهید، اینکه مجبور خواهید بود به آنجا مراجعه کنید و گواهی امضائتان را به آنجا تحویل دهید یک هزینه و زمانی را از شما خواهد گرفت. همین امکان را ما امروز مدنظر قرار داده و باآقای مهندس هادی‌پور به بررسی این موضوع می‌پردازیم که ما چه‌طور می‌توانیم بدون اینکه به صورت فیزیکی وارد یک سازمانی شویم، از طریق ایمیل، اینترنت و یا هر رسانه دیگری نامه و یا درخواستی را با امضاء معتبر خود برای آن سازمان ارسال کنیم. و هر مثال و درخواستی در این زمینه می‌تواند مصداق داشته باشد. از درخواست خرید خودرو از یک خودروساز تا درخواست یک سازمان دولتی برای دریافت بودجه به خزانه. انشاء‌الله با هماهنگی‌هایی که صورت گرفته این نوید را می‌دهم که در برنامه‌های بعدی دقیقا به صورت خاص به این دو کاربرد خواهیم پرداخت. در جلسه گذشته ما درباره سایتmocca.ir صحبت کردیم. و گفتیم برای اینکه مخاطبین عزیز آشنا شوند که گواهی چیست می‌توانند وارد این سایت شوند و گواهی را دریافت کنند. من وارد این سایت شدم، یک گواهی هم دریافت کردم یک فایلی بر روی دستگاه من دانلود شد. آقای مهندس هادی‌پور بفرمایید که بعد از دانلود، این گواهی چه کاربردی برای من دارد.
میهمان برنامه(آقای مهندس هادی‌پور): وقتی که شما گواهی را دریافت میکنید. چه به صورت یک توکن و یا به صورت فایل، ابتدا باید آن را بر روی کامپیوتر و یا سامانه‌ای که می‌خواهید با آن کار کنید نصب کنید. و نصب آن خیلی ساده است. وقتی بر روی فایل مورد نظر کلیک میکنید منویی را می‌بینید که مشخصات آن فایل چیست و یک کلید Installation دارد، وقتی این دکمه را می‌زنید این گواهی در سیستم شما add میشود. از اینجا به بعد این گواهی بر روی آن PCشناخته شده است و در واقع تائید شده می‌باشد.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): یک بار دیگر مرور می‌کنیم: فایلی که دانلود شد، یک فایل با یک پسوند مشخص می‌باشد، بر روی آن دوبار کلیک می‌کنیم، برای ما یک منویی باز میکند و در آن یک دکمه install وجود دارد آن را که کلیک مکنیم این certificate بر روی سیستم ما نصب میشود. که تمام برنامه‌هایی که بر روی آن کامپیوتر کار می‌کنند مسیرش را می‌شناسند و هر وقت که خواستید می‌توانند از آن استفاده کنید. و نیازی نیست که در هر برنامه این را نصب کنیم.
میهمان برنامه(آقای مهندس هادی‌پور): در اینجا بحثی وجود دارد، در بعضی برنامه‌ها، مجددا از شما یک تائیدیه می‌خواهد. مثلا وقتی شما آن را یک بار بر روی internet explorer نصب کردید، به دلیل بعضی مسائل که بیشتر هم جنبه سیاسی دارد که ما در تحریم واقع میشویم و گواهی ریشه ما را یک بار trust نمی‌کنند که هر بار آن را نپرسد، از این رو هر بار یک پیغامی می‌دهد که شما این trust را قبول دارید یا نه که شما یک بار تایید میکنید و بعد از آن از شما سوال نمی‌کند، این یک بحث غیر فنی است ولی واقعیتی است که وجود دارد.
کارشناس برنامه(مهندس صائبی): فرض می‌کنیم که این را یکبار نصب کردیم، و از آن به بعد از ما سوالی می‌پرسد، که آن را قبول دارید؟ آن را تایید می‌کنیم و رد میشویم. آیا در اینجا دستگاه من مجهز به سیستم امضاء دیجیتال شخص می‌باشد؟
میهمان برنامه(آقای مهندس هادی‌پور): مجهز نیست، در واقع دستگاه شما متوجه میشود که هروقت خواست از گواهی استفاده کند به کدام بخش از کامپیوتر مراجعه کند و اطلاعات گواهی را بخواند. نصب گواهی بر روی یک PC مسیرهایی را که نرم‌افزارها نیاز دارند را در داخل سیستم معرفی میکند، که کاربر با آن خیلی کاری ندارد. مثالی را عنوان کنم که برای همه ملموس باشد. همه افراد از کامپیوتر یک شناختی را دارند ولی خیلی جزئیات داخل آن را نمی‌دانند، وقتی می‌گویند با windows کار کنیدشاید فرد نصب windows را بداند اما اینکه داخل آن چه برنامه‌هایی وجود دارد و چه کاربردهایی دارد، خیلی نمی‌داند. این موضوع هم دقیقا همین حالت را دارد شما یکبار آن را نصب میکنید و در سیستم معرفی میشود که این گواهی چه کاربردی دارد و در اینجا از چه مسیرهایی باید استفاده کرد. که هر وقت بخواهد فراخوان شود در یک برنامه‌ای مثل word و یا هر برنامه دیگر، کاربر از همان مسیر این فراخوانی را انجام دهد.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): منظور این است که از این به بعد ما قابلیت استفاده از این امضاء را در آن دستگاه خواهیم داشت. حال اگر بخواهیم یک درخواستی دهیم(فرض کنید، درخواست خود را در یک فایل word می‌نویسیم و می‌خواهیم این نامه را با امضاء خود، امضاء کنیم ) چه باید بکنیم؟
میهمان برنامه(آقای مهندس هادی‌پور): برای سازمانها خیلی ملموس است که در ابتدا شاید سخت باشد که این کار را بر روی مکاتبات رسمی و حقوقی خود آزمایش کنند. برای اینکه هزینه‌های چاپ و برگ مرخصی و …. را کاهش دهند، می‌توانند یک فایل به عنوان برگه مرخصی در word ایجاد کنند و اعلام کنند هر کدام از کارمندان سازمان مرخصی می‌خواهد(در صورتی که گواهی امضاء دارد) این فرم را تکمیل کرده و امضاء کند. شما وقتی فایل word را که هرچند صفحه باشد تنظیم کردید، موقعی که می‌خواهید فایل را امضاء کنید، در wordیک بخشی دارد که certificate را در آنجا معرفی میکنید، و تعیین میکنید که در چه نقطه‌ای از این صفحه می‌خواهید امضاء کنید. وقتی cursor را گذاشتید و وارد منو شدید و certificate را انتخاب کردید، در اینجا سیستم شناسایی میکند که چه certificate هایی در سیستم شما هست، و در این لحظه کاربرد از آنinstall استفاده میکند. شاید شما چند گواهی داشته باشید، فهرست گواهی‌های شما را نشان می‌دهد و می‌پرسد از کدام گواهی می‌خواهید استفاده کنید، و شما می‌دانید که هر کدام از گواهی برای چه کاربردی است گواهی موردنظر را انتخاب میکنید و پس از اینکه کلید تایید را زدید فایل word شما امضاء میشود و این عملیات امضاء روی سیستم اتفاق می‌افتد و شما کار خاصی انجام نمی‌دهید. از این به بعد اگر تغییری در این فایل word ایجاد شود، گواهی امضاء تشخیص داده و به شما پیغام می‌دهد که یک bit از آن تغییر کرده و یا اینکه کاملا صحیح است.
مجری برنامه: امضاء دیجیتال به چه شکلی است آیا در آن از حروف یا اعداد استفاده میشود؟
میهمان برنامه(آقای مهندس هادی‌پور): شاید این تصور در ذهن خیلی‌ها باشد که در امضاء دیجیتال تصویر امضاء شخص را اسکن می‌کنند، ولی این‌طور نیست. یک‌سری ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد که در جلسات قبل توضیح دادیم مثل احراز، انکار ناپذیری و جامعیت. بر اساس یک‌سری قواعد ریاضی گواهی امضاء تولید میشود. چند ویژگی دارد، که از ویژگی‌های اصلی آن بحث زوج کلید و بحث certificate می‌باشد. زوج کلید هم به خاطر این است که دارای دو بخش است. که به آن کلید عمومی و کلید خصوصی می‌گویند.
این کلیدها مجموعه‌ای از اعداد و ارقام، تعدادی bit و byte است که در یک سری از توابع ریاضی تولید میشود که در آنها برگشت ناپذیری وجود دارد. یعنی مثل یک معادله ساده ریاضی نیست که اگر طرف معلوم را داشته باشید بتوانید طرف مجهول را بدست آورید. از کلید خصوصی می‌توان به کلید عمومی رسید ولی از کلید عمومی نمی‌توان به کلید خصوصی رسید. به این دلیل زوج کلید استفاده میشود که کلید خصوصی نزد صاحب امضاء نگهداری میشود که به صورت token در اختیارش قرار می‌گیرد. ولی کلید عمومی را، وقتی که سندی را امضاء میکنید همراه سند ارسال میکنید. و به این دلیل به آن کلید عمومی می‌گویند که Publish میشود و در اختیار همه قرار می‌گیرد و آن مرکز اعتماد کننده که گواهی شما را امضاء کرده کلید عمومی شما را دارد و منتشر میکند. بدین ترتیب هرکس زمانی که امضاء کرد، چون طرف مقابل حضور فیزیکی ندارد براساس کلید عمومی فرد چک میکند که آیا مرکز صادر کننده امضاء این کلید را تائید کرده یا نه، و چون رمز نگاری این کلید عمومی با سند و کلید خصوصی انجام شده برای ما اثبات میشود که این سند را فرد مشخصی امضاء نموده است و غیر قابل انکار است.
پس به طور خلاصه امضاء الکترونیکی تصویر نیست، متن هم نیست، مجموعه‌ای از بیت و بایت‌ها است به صورت یک رشته (یعنی یک کد) است که این کد هم تحت شرایط خاصی تولید شده است و در اختیار کاربر قرار می‌گیرد.
کارشناس برنامه (آقای مهندس صائبی): جدای از بحث چگونگی شکل امضاء دیجیتال، قرار شد که یک certificate را دانلود کنیم و یک گواهی را از روی سایت mocca.ir دریافت کنیم، وقتی روی این فایل کلیک می‌کنیم گزینه‌ای به نام certificate install را مشاهده می‌کنیم، بر روی آن کلیک می‌کنیم و این گواهی بر روی دستگاه ما نصب میشود. و گفتیم که در نرم‌افزارهای مختلف مثل WORD,OUTLOOK و برنامه‌های مختلف office و یا نرم‌افزارهای اینترنتی که این محیط را بشناسند مثل explorer و fire fox و مرورگرهای دیگر، این گواهی را معرفی می‌کنیم و برای امضاء اسنادمان از آن استفاده می‌کنیم. برای اینکه مطلب نزد مخاطبین روشن‌تر شود این سوال را مطرح می‌کنم: یک سازمان و یا شرکت خصوصی و یا نیمه خصوصی و یا دولتی وجود دارد و از مردم نامه‌هایی را دریافت میکند آیا می‌تواند این نامه‌ها را با امضاء دیجیتال مردم طوری دریافت کند که نیازی به مراجعه مردم به سازمان نباشد؟ به این صورت که یک فایلی را روی سایت خود بگذارد و کسانی که درخواستی دارند این فایل را دانلود کنند. آن را تکمیل کرده و با گواهی امضائی که از مرکز گواهی امضاء دیجیتال دریافت کرده‌اند، امضاء کنند، کارشان انجام میشود؟ آیا این موضوع قانونی است؟
میهمان برنامه (آقای مهندس هادی‌پور): هرگاه نیاز به تاییدیه‌ای از خدمت‌دهنده و یا خدمت‌گیرنده وجود داشته باشد، به طور طبیعی وقتی خدمتی را ارائه می‌دهید در ابتدا می‌گویید که باید درخواستی باشد و یا فرمی تکمیل گردد، و افراد باید آن فرم را از روی سایت دانلود کنند، پرینت بگیرند تکمیل کنند، امضاء کنند و به آن سازمان خدمت دهنده ارائه دهند. زیرا به عنوان سندیت قانونی مجبورند فیزیک یک کاغذ را تحویل دهند که بعدا قابل ادعا باشد که این درخواست را داده‌اند. ولی در حوزه الکترونیکی این موضوع هنوز عمومی نشده است. بحثی که وجود داشت این بود که باید قوانین تجارت الکترونیکی وجود داشته باشد تا این موضوع را پشتیبانی کند ولی چون بعضا به دلیل ایرادات حاشیه‌ای حقوقی که گرفته می‌شد مثلا می‌گفتند این قانون تجارت الکترونیک اگر در جایی غیر از تجارت باشد مثلا گرفتن مجوز و یا تنظیم اسناد و یا در حوزه غیر تجاری باشد به چه صورت خواهد بود؟ قانون برنامه پنجم برای اینکه این شبهات هم برطرف شود در ماده ۴۸ اینگونه مصوب شد که: هدف این ماده در سه بند خلاصه میشود:
۱- توسعه دولت الکترونیک، توسعه تجارت الکترونیک
۲- عرضه خدمات الکترونیک
۳- اصالت بخشیدن به اسناد الکترونیک و کاهش اسناد کاغذی
بند اول تکلیفی است برا ی وزارت بازرگانی و مرکز صدور گواهی الکترونیک که سامانه‌ها را توسعه دهند. بند دوم میگوید که سند الکترونیکی در حکم سند کاغذی است مشروط بر آن که اصالت آن محرز باشد. بند سوم هم میگوید در هر مورد که به موجب قانون تنظیم اوراق یا اسناد و همچنین صدور یا اعطاء مجوز، اخطار و ابلاغ، مبادله وجه و مانند آن ضروری باشد، انجام الکترونیکی آن با رعایت مفاد قانون تجارت الکترونیک مجاز بوده و کفایت می‌نماید.
کارشناس برنامه (آقای مهندس صائبی): این موضوع نگرانی قانونی ما را از به کارگیری امضاء دیجیتال رفع می‌نماید و کاملا قانونی است و سازمانها می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند.
مجری برنامه: اگر شخصی بخواهد صاحب امضاء دیجیتال باشد باید چه اقداماتی انجام دهد؟
کارشناس برنامه (آقای مهندس صائبی): به این موضوع در برنامه‌های گذشته اشاره مختصری کردیم و این موضوع خیلی مهمی است که باید برای شروع چه کنیم. ما در این برنامه بیشتر سمت مردم و سمت درخواست کننده را بررسی کردیم و هنوز به سمت ارائه دهنده خدمات نرفته‌ایم که او باید برای درک امضاء دیجیتال ما چه کند. (در رابطه با این موضوع در برنامه‌های آتی صحبت خواهیم کرد). اما اینکه، منی که می‌خواهم درخواست دهم باید چه کنم؟ ما در برنامه‌های گذشته دو پیشنهاد داشتیم و آقای مهندس هادی‌پور سایت mocca.irرا معرفی کردند که به شما یک گواهی آزمایشی می‌دهد که اصولا با روش کار گواهی‌های دیجیتال آشنا می‌شوید. با اشاره‌ای که جلسه گذشته شد کانون سردفتران و دفتریاران، اسامی دفترخانه‌هایی که این گواهی را در حال حاضر در اختیار مردم می‌گذارند، در سایت قرار داده که ما می‌توانیم به نزدیکترین دفترخانه مراجعه کنیم و گواهی را بگیریم. توضیحات تکمیلی را از آقای مهندس هادی‌پور خواهیم شنید.
میهمان برنامه (آقای مهندس هادی‌پور): ما برای اینکه شهروندان محترم وقتشان کمتر گرفته شود، در سایت mocca.ir شرایط دریافت یک نوع گواهی را درج کرده‌ایم. اگر یک فرد گواهی احراز فردی بخواهد، مدارک و فرم مربوطه که باید ارائه دهد در سایت درج شده، بعد از اینکه مدارک را آماده‌سازی کردید می‌توانید به یک دفتر ثبت صدور گواهی مراجعه کنید. هم اکنون بیش از سیصد در کشور در این زمینه فعال می‌باشد. و این امید را می‌توان داد که طبق هماهنگی‌های انجام شده با قوه قضائیه و مساعدت‌هایی که مسئولین عالی قوه قضائیه داشتند مخصوصا در حوزه ثبت اسناد، در خرداد ماه شاهد مراسمی خواهیم بود که تمامی دفاتر اسناد رسمی در کشور توانایی ارائه گواهی امضاء را به شهروندان دارا خواهند بود. و شما دیگر برای صدور و اخذ گواهی نیاز به طی کردن یک مسافت طولانی هم نداشته باشید. علاوه بر آن بعضی سازمانهایی که مراجعه کنندگان زیاذی هم دارند آنها هم با کاربرد گواهی ضرورتا درگیر کار هستند، آنها نیز گواهی می‌دهند مثل دفتر ثبت‌نام در سازمان بورس و یا وزارت ICT و یا در شهرداری‌ها که درحال حاضر حداقل یک دفتر در شهرداری اصفهان راه‌اندازی شده و در شهرداری تهران نیز در حال راه‌اندازی می‌باشد. اما یک نکته قانونی را نیز در اینجا مطرح می‌کنیم، طبق ماده ۴۸ در تمامی امور اعم از اینکه شما یک مجوز می‌خواهید بگیرید و یا یک موضوعی را به فردی ابلاغ کنید، یا یک سندی را تنظیم کنید و… در اینجا می‌توانید از گواهی امضاء استفاده کنید و مراجعه و رفت‌و آمد حضوری نیاز نداشته باشد. حتی این موضوع برای ثبت نام در مدارس و دانشگاه‌ها نیز کاربرد دارد.
کارشناس برنامه (آقای مهندس صائبی): در هر جایی که باید درخواست کاغذی پر کنیم و برای گیرنده ارسال کنیم، می‌توانیم از گواهی امضاء استفاده کنیم و به جای اینکه اسناد کاغذی تحویل دهیم مدارک را در سیستم خود تکمیل کرده و با گواهی امضاء، امضاء می‌کنیم و برای گیرنده ارسال می‌کنیم.
میهمان برنامه (آقای قایآمهندس هادی‌پور): بعضا اتفاق افتاده که شما می‌خواهید کاری را انجام می‌دهید، نیاز به یک مجوز و یا تاییدیه از سازمانی دارید که در شهرستان شما نیست. که در حوزه‌های تجاری بسیار زیاد است که تاییدیه‌های مختلف می‌خواهند. فرض کنید یک فردی در گمرک بندرعباس است و گواهی می‌خواهد، با شرکت تماس می‌گیرد و می‌گویید که یک چنین گواهی را می‌خواهم. تا این گواهی را دریافت کند و اصل آن را برای آن گمرک ارسال کند زمان بسیاری لازم است، اما اگر این کار الکترونیکی انجام شود، تمام سفرها و مسافت‌ها حذف شده و سرعت هم به شدت افزایش می‌یابد. شاید بگویید که می‌توان این نامه را برای سازمان مورد نظر فکس کرد اما ارسال فکس برای سازمان اصالت آور نیست و حسن بزرگ انجام الکترونیکی آن این است که گواهی که با امضاء الکترونیک امضاء شده است برابر با اصل است و اصالت آن کاملا غیر قابل انکار است.
کارشناس برنامه (آقای مهندس صائبی): در این برنامه از گواهی امضاء دیجیتال صحبت کردیم و گفتیم که چند ویژگی جالب دارد. اول اینکه ما می‌توانیم بدون مراجعه به سازمانی فایلی را بنویسم ( دقت کنید که نیازی به وجود نرم‌افزار و یا سیستم خاصی نیست، نیازی به یک سایت وب که اطلاعات خود را در آن ثبت کنیم نیست، گرچه این امکان هم فراهم است.) حتی یک فایل ساده word را که درخواست ما در آن باشد، می‌تواند مشمول امضاء دیجیتال و عدم مراجعه ما به سازمان باشد.
از مخاطبین عزیز درخواست می‌کنم که حتما از سایت mocca.irگواهی آزمایشی را دریافت کنند و به شماره تلفن ۲۲۶۵۲۵۲۵برنامه و یا سامانه پیامک ۳۰۰۰۰۳۶۳۷ به ما اطلاع دهند که به نظر آنها چه درخواست‌هایی مهمتر است که این امکان از طرف سازمان خدمات دهنده برای آنها فراهم شود. فرض کنید که در حال حاضر بازنشستگان محترم ما و یا اقشار دیگر که به خاطر یک کار جزئی مجبورند مسافت زیادی را طی کند و یا دریک سازمان ساعت‌ها در انتظار باشند تا بتوانند درخواستی را بنویسند و پیگیری کنند. درصورتی که ایشان به سادگی می‌توانند از این امکان استفاده کنند.
امیدوارم در برنامه آینده که سمت خدمت‌گذار را بررسی می‌کنیم، بتوانیم کاربردها و تعاریف موثری را در برنامه تشریح کنیم.
عوامل این برنامه
· سردبیر و نویسنده: خانم مرضیه سالک
· گوینده: خانم
· کارشناس برنامه: آقای مهندس علیرضا صائبی
· تهیه کننده: خانم میترا معروفی
· گزارشگر: خانم افشار
· نشر الکترونیک: خانم کریمی
