وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
« حکایاتی از قراردادهای فناوری اطلاعات . بخش چهارم
قدم چهارم: حتما کار را پس از واریز پیش پرداخت یا قسط اول از سوی کارفرما آغاز کنید.
از نظر حقوقی، یک معامله زمانی رسمیّت می‌یابد که وجهی بین دو نفر مبادله شده باشد. طبیعی است که کارفرمای شما دوست دارد خود را در موضع کاملا امن یا اصطلاحا در Safe side قراردهد و به همین خاطر بسیاری از اوقات با ذکر این نکته که “ما سازمان بزرگی هستیم و همکاری با ما در رزومه کاری شما بسیار موثر خواهد بود” شما را به ورطه کار بی‌مزد می‌کشانند. (داخل پرانتز عرض میکنم که این نگاه همیشه این سازمان‌ها را در یک جایگاه کاذب قرارداده و باعث می‌شود یک نرم‌افزار ۵۰۰ میلیونی را ۳ میلیارد تومان بخرند و خوشحال باشند که با یک شرکت معتبر کار کرده‌اند! پرانتز بسته، ادامه مطلب)
به خاطر بسپارید تنها شرکت‌هایی حاضر هستند کار بی‌مزد و بی‌توافق بکنند که یا قصد احداث خیریه دارند یا آنقدر قیمت محصول و کارشان بالاست که تمام این تاخیرات را جبران خواهد کرد (از این مورد دوم بسیار دیده‌ام) و از سوی دیگر یادآوری میکنم جملات زیر را نمی‌توانید به عنوان حقوق و دستمزد به کارشناسان خود پرداخت کنید:
-
• “آخر کاره … دیگه باید تا اوائل هفته دیگه پرداخت بشه” …
-
• “چکش رو کشیدن و فقط مونده که آقای دکتر امضاء کنند” …
-
• “همه امضاهاش رو گرفتیم … قاعدتا باید تا آخر هفته پرداخت بشه” …
-
• “باید تا حالا تموم شده باشه … شما کارتون رو بکنید تا من بگم خانم … پیگیری کنه و خبرش رو به شما بده” …
-
• “تا حالا که صبر کردید … یکی دو روز دیگه هم صبر کنید فکر میکنم گیرش برطرف شده و …”
-
• “نامه قبلی رو نمیدونم چیکارش کرده خانم … شما زحمت بکش یک درخواست دیگه بزن که من بفرستم دکتر امضاء کنه و کارش رو انجام بدیم …”
-
• “اطلاعاتی که آقای … (مدیر نرم‌افزار) می‌خواد رو بهش امروز بدی فردا نامه‌ت رو می‌فرسته بالا که دیگه کارشو انجام بدن …”
-
• “روی نامه شما رو مالی اشتباها نوشته بوده از تملک پرداخت کنن … باید می‌نوشته از جاری بدن … حالا تا شما کارت رو میبری جلو من دوباره نامه رو می‌برم حاجی اون ردیف رو عوض کنه و …”
-
• “این بنده خدا کارشناس مالی … واقعا خدا نصیب هیچ کس نکنه … خانومش پریشب یهو حالش بد میشه و …”
-
• “آقای دکتر گفتن شما قسط اول و تحلیل و طراحی رو با هم و در یک صورت وضعیت بده تا اون رو به جریان بندازیم … اینطوری بهتره …”
فرض من اینست که شما زمان و پول خود را نذر پیشبرد اهداف شرکت یا سازمان کارفرما نکرده‌اید و برای پیشبرد صحیح و سالم یک پروژه لازم است هر دو طرف شرائط یک دیگر را درک نموده و نیازها و الزامات هم را پوشش دهند. مثلا کارفرما باید شما را با پرداخت‌های به موقع زنده نگاه‌دارد و شما هم باید مشکلات او را با محصولات خود رفع کنید. بنابراین پیشنهاد میکنم حرفه‌ای کار کنید و رودربایستی و خجالت و این‌طور موارد را کمتر در کسب و کار خود دخالت دهید. برای مثال می‌توانید از کارفرما بپرسید:
-
• “آیا اصرار دارند شما بدون طی تشریفات اداری و دریافت پیش پرداخت کار را شروع کنید؟” (که طبیعتا اصرار بی‌جایی است و بهتر است اجازه دهند کار مطابق روال معمول پیش‌رود.
-
• یا اینکه از ایشان بخواهید کل هزینه قرارداد را در ابتدا پرداخت کنند و آنگاه شما شروع به پیشبرد کار کنید. (در قبال شرائی که از شما انتظار دارند اول همه کار را انجام دهید و بعد با شما قرارداد ببندند””)
همین روزها می‌بینم که پیمانکاری از شش ماه پیش مشغول نصب یک نرم‌افزار برای کارفرما شده، تبدیل و انتقال اطلاعات را انجام داده، آموزش کاربران را نیز شروع کرده و در حال پیگیری این امور است در حالی که هنوز نه قراردادی منعقد شده و نه وجهی دریافت کرده است. طبیعی است این قرارداد حالت حرفه‌ای ندارد و این پیمانکار با این روال اشتباهی که در پیش گرفته (که خدا می‌داند یا از سر ترس بوده یا طمع)، تمایلات کارفرما را نیز از حالت طبیعی خارج کرده است تا جایی که نماینده کارفرما به دیگر پیمانکاران خود می‌گوید: “میدونید … روال پرداخت ما کمی با سازمان‌های دیگه فرق می‌کنه و محدودیت‌های خاصی داریم … شما لازمه اول نرم‌افزار رو نصب کنید و کار استقرار که تمام شد و کارشناسان ما کارکرد نرم‌افزار رو تائید کردند ما قرارداد می‌بندیم و انشاءالله مبالغ در وجه شما پرداخت میشه …” طبیعی است که در این حالت عمده شرکت‌های بازار و بخصوص شرکت‌های کوچک و چالاک و دانش‌بنیان توان این نوع اتلاف وقت را نداشته و تنها شرکت‌هایی باقی‌خواهند ماند که دلائل خاصی! برای همکاری با این نوع سازمان‌ها دارند و همانطور که در ابتدای این مطلب (در بخش اول) اشاره کردم در این مطلب به آن موضوعات نخواهم پرداخت.
به خاطر داشته باشید:
«کارفرمای شما اگر قصد پرداخت داشته باشد، مبلغی معادل ۱۰ برابر صورت وضعیت شما را یک روزه پرداخت می‌کند.»
به یاد دارم در یکی از پروژه‌ها صورت وضعیت ۶۱ میلیون تومانی من (در انتهای کار) چندین ماه در انتظار پرداخت بود، در حالی که صورت وضعیت ۴ میلیاردی یک تیم نرم‌افزاری دیگر را صبح ساعت ۹ تحویل مالی دادند و ساعت ۷ شب وجه مربوطه پرداخت شده بود! لذا به نظر من بهتر است شرط شروع کار را پرداخت “قسط اول” از سوی کارفرما در نظر بگیرید و از یاد نبرید که این پرداخت زمانی انجام شده است که حداقل سه روز از وجود مبلغ در حساب شما گذشته باشد.
نکته مهم دیگر توجه به تفاوت “قسط اول” با “پیش پرداخت” است. قسط اول، اولین پرداخت شماست که کارفرما در وجه شما پرداخت می‌کند و با دریافت آن بصورتی که عرض شد می‌توانید کار را شروع کنید. طبیعتا با پیشرفت کار سایر مبالغ قرارداد به تناسب در وجه شما پرداخت خواهد شد. اما پیش پرداخت وجهی است که شما دریافت می‌کنید و مابه‌ازاء آن نیز سند بهاداری (مانند چک، ضمانت‌نامه بانکی، سفته یا مانند آن) را در اختیار کارفرما قرار می‌دهید. آنگاه این وجه را در طی پرداخت‌های آتی از حساب شما کسر می‌کنند. اجازه دهید با یک مثال عرض کنم. فرض کنید قرارداد نرم‌افزاری را به مبلغ ۱۰ میلیون تومان با ۲۰% “پیش پرداخت” منعقد کرده‌اید. در زمان شروع کار به شما ۲ میلیون تومان پرداخت می‌شود. برای مثال قرار است بعد از طراحی ۴۰% و بعد از پیاده‌سازی ۴۰% و بعد از تبدیل اطلاعات ۲۰% به شما پرداخت شود. در اولین پرداخت ، یعنی بعد از فاز طراحی به شما ۸۰% از ۴۰% پرداخت شده و ۲۰% از آن بابت پیش پرداخت کسر خواهد شد. در حالی که اگر ۲۰% قسط اول در نظر گرفته می‌شد، پرداخت‌ها به این صورت درمی‌آمد: ۲۰% قسط اول (برای شروع کار)، ۳۰% طراحی، ۳۰% پیاده‌سازی و مثلا ۲۰% تبدیل اطلاعات.
در همین حوزه پیشنهاد میکنم که حتما برای شروع هر فاز از کار صبر کنید تا فاز قبل بصورت کامل تسویه گردد و آنگاه فاز بعدی را شروع کنید و این موضوع را در قرارداد فی‌مابین نیز درج نمائید. در این حالت، زمانی که مقاطع پرداخت را تعیین می‌کنید توصیه میکنم حتما ۳۰% از هر فاز را در پرداخت فاز قبل ببینید. بدین ترتیب شما همیشه حداقل ۳۰% از وجه کاری را که می‌خواهید در آینده انجام دهید دریافت کرده‌اید. این وجه برای شما در حکم قسط اول فاز بعد خواهد بود.
توصیه مهم: کارفرماها دوست دارند شما از همه نامه‌ها به تعداد کافی کپی داشته باشید که در صورت گم شدن بتوانید ثابت کنید که شما آن نامه را در تاریخ مورد نظر ارسال کردید و باز دوست دارند وقتی نامه را فرستادید حتما از همان ساعت (و نه روز بعد) پیگیری کنید که سرنوشت نامه و صورت وضعیت و درخواست شما چه شده است. این پیگیری را روزی سه بار هر بار دو تماس انجام دهید و ترجیحا سعی کنید یک نماینده مقیم برای پیگیری امور مالی در سازمان کارفرما داشته باشید و کلا دوست دارند با پیمانکار زیاد معاشرت کنند و این معاشرت‌ها زمانی زیاد می‌شوند که شما محصول قرارداد را داده‌اید و حالا باید به دنبال پول آن باشید. به نظرم معاشرت برای احوال‌پرسی و گپ و گفت دوستانه بهتر از پیگیری چک و صورت وضعیت و پرداختی است. لذا اول قسط اول حق‌الزحمه خود را بگیرید و بعد وارد کار شوید. خیلی به امید دکتر و رابط و کارچاق کن و این‌ها هم نباشید، ایشان یا حقوق عضویت هیئت علمی دارند یا به اندازه کافی از املاک و مستغلات خود یا از نقاط دیگر، درآمد دارند که نگران تسویه حساب قرارداد شما نباشند (حتی اگر در آن ذی‌نفع باشند!). پیشنهاد میکنم کاری کنید که مدیر سازمان کارفرما بتواند با پروژه شما نمایش (Show off) خوبی برای مدیران خود راه‌بیندازد یا احساس کند در حال حمایت از یک پروژه ملی است یا … (راه‌هایی که نمی‌توانم بگویم و شخصا نیز تجربه نکرده‌ام اما زیاد شنیدم) که این موارد باعث تسریع در پرداخت به شما خواهد شد.
بعضی اوقات کارفرما طوری است که اصولا برای شروع کار چیزی پرداخت نمی‌کند. در این موارد، دو راه را پیشنهاد میکنم:
اول اینکه بصورت فاکتوری کار کنید و محصول یا خدمتی را برای ایشان پیش‌فاکتور نموده و تا پرداخت فاکتور (خرید محصول یا خدمت) صبر کنید. یکی از مزایای فاکتور نسبت به قرارداد یا توافق‌نامه سهولت مدیریت مالی آن در حسابداری مجموعه شماست. حتما می‌دانید که پرداخت آخر قرارداد را نگه‌می‌دارند تا شما از بیمه تامین اجتماعی مفاصا حساب بیاوریدولی توافق‌نامه و فاکتور چنین شرطی ندارند.
دوم اینکه به سرعت (حداکثر ۱۵ روزه) محصولی را آماده کنید که کارفرما آن را تائید نموده و بتواند بر آن اساس به شما پرداختی را انجام دهد. آن گاه می‌توانید رفتار کارفرما در پرداخت و تسویه حساب را برآورد نموده و ادامه پروژه را بر آن اساس تنظیم کنید. طبیعی است در این حالت نهایتا ۱۵ روز زیان دیده‌اید که معمولا قابل اغماض است.
مسئله دیگری که به نظرم می‌رسد در مورد تفکیک مبالغ هر فاز از قرارداد است. معمولا ۱۰ یا ۲۰ درصد از کار را برای پیش‌پرداخت یا قسط اول در نظر می‌گیرند و بقیه فازها را بنا به حجم کار تقسیم می‌کنند. پیشنهاد میکنم طوری مبلغ کل قرارداد را در فازهای قرارداد تقسیم کنید که با هر پرداخت غیر از تسویه کاری که انجام دادید، حداقل ۵۰% مبلغ فاز بعدی را نیز دریافت کنید. در اینصورت معمولا در تدارکات پیشبرد کار با مسائل کمتری از نظر نقدینگی روبرو خواهید بود. اجازه دهید پیشنهادم را با مثالی روشن‌تر بیان کنم. در نظر بگیرید نسبت تقسیم فعالیت‌ها و زمان‌بری آن‌ها رابرای فازبندی یک قرارداد به شرح زیر در نظر گرفته‌ایم:
-
* ۱۰% قسط اول * ۲۰% فاز تحلیل * ۲۰% فاز طراحی * ۳۰% فاز برنامه‌سازی و آزمون
-
* ۱۰% نصب و راه‌اندازی * ۱۰% آموزش و مستندسازی
پیشنهاد من آنست‌که از هر فاز بخشی را در فاز قبلی ببینید به صورتی که وقتی یک فاز را تسویه می‌کنید در واقع پیش‌پرداختی هم برای فاز بعدی گرفته باشید. مثلا برای حالت بالا می‌توان این فازبندی (منظور از فاز مقاطع تحویل و تسویه حساب پروژه است) را در نظرگرفت:
-
* ۱۰% قسط اول * ۲۵% فاز تحلیل * ۲۵% فاز طراحی * ۳۰% فاز برنامه‌سازی و آزمون
-
* ۵% نصب و راه‌اندازی * ۵% آموزش و مستندسازی
حکایاتی از قراردادهای فناوری اطلاعات . بخش ششم »
