وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
اتاق پژواک (Echo Chamber) یکی از مفاهیم مطرح در حوزه رسانه است که در تعریف آن گفته‌شده:
اتاق پژواک توصیفی کنایی از وضعیتی است که در آن اطلاعات، ایده‌ها، یا باورها با ارتباطات و تکرار درون یک سامانه تعریف‌شده تقویت می‌شوند. درون یک اتاق پژواک تمثیلی، منابع رسمی غالباً زیر سؤال نمی‌روند و دیدگاه‌های متفاوت یا رقیب سانسور، ممنوع، یا کمتر از حد پوشش داده می‌شوند.
اتاق پژواک زمانی اتفاق می‌افتد که افراد تنها با گروهی که دارای علایق یا دیدگاه‌های یکسانی مانند خود هستند، در تعامل باشند. در این صورت آن‌ها تنها اطلاعاتی را جستجو می‌کنند و یا به اشتراک می‌گذارند که هم با هنجارهای گروهشان مطابقت داشته باشد و هم به تقویت باورهای موجود منجر شود (جیمسون و کاپلا، ۲۰۰۸؛ سانستین ۲۰۰۹).
در روان‌شناسی اجتماعی اتاق‌های پژواک را عامل مؤثری در ابتلا به سوگیری تأییدی، گروه‌زدگی و باور دروغ بزرگ دانسته‌اند (بارون ۲۰۰۵، فراریس ۲۰۰۳، پری ۲۰۰۶). اگر میانگین مطالعه را در ایران خیلی خوش‌بینانه ۱۰ دقیقه در روز در نظر بگیریم، بخش عمده‌ای از این مطالعه توسط قشر نخبگان انجام می‌شود که بخشی از ایشان در اتاق‌های پژواک گرفتارشده و به‌صورت طبیعی نظرات منتقد یا مخالف نظرات خود را نمی‌خوانند یا اگر بخوانند با استدلال‌های همفکران خود به آن‌ها پاسخ می‌دهند. درنتیجه به‌صورت مستمر در حال جابجایی عقاید و باورهای خود بوده و این به معنای تفکر و تأمل توسط فرد نخواهد بود بلکه بیشتر رنگ و بوی تعصب به خود می‌گیرد.
نتیجه مستقیم این فرایند، ایجاد شک و تردیدهایی بدون پاسخ (یا سرکوب‌شده) در اقشار نخبگانی است که در این اتاق‌ها گرفتار آمده‌اند، چراکه فرد برای تأمین منافع و لذت زودگذر (بخوانید آسایش) ناچار از تقلید از فرمان‌ها و باورهای اتاق پژواک و کشتن هر صدا و ندای درونی خود خواهد بود.
این رفتار معمولاً به نارضایتی و ایجاد عامل مزاحم فکری همراه می‌شود که باعث ناکارآمدی فرد و عدم تمایل او به مطالعه عمیق و تمرکز زیاد در درک مطالب خواهد شد و این دقیقاً چیزی است که گردانندگان اتاق‌های پژواک به دنبال آن هستند: دنبال کنندگانی که با پاداش اندکی خشنود شده و تصور کنند عضوی از یک تفکر یا گروه یا مفهومی بزرگ‌تر هستند.
اگر این فرض را در مورد گرفتار شدن بخشی از نخبگان یا نخبه نمایان جامعه در اتاق‌های پژواک بپذیریم، به‌صورت طبیعی مردم عادی که معمولاً به دنبال تأمین منافع فردی و کسب لذت (در برابر رضایتمندی) هستند، به دنبال صدایی می‌روند که بلندتر باشد و بتواند باورهای مطرح در اتاق پژواکی که ایشان عضو آن هستند را تشدید کند. حال با جامعه‌ای مواجه خواهیم بود که بخشی از آن نخبگانی گروه زده و مردمی مقلد هستند که نه‌تنها باورشان را خودشان به دست نیاورده‌اند، بلکه کاملاً آماده دفاع از هر عقیده‌ای که اتاق پژواک به ایشان دیکته کنند خواهند بود. حال کافیست به ایشان اندکی پول و قدرت به همراه منابع لایتناهی از اعتقاد راسخ داده شود تا بتوانند جامعه‌ای را به تقلید و تباهی بکشانند.
از سوی دیگر، فرض کنید در یک خانواده پدر و مادر خانواده به انتقادات و پیشنهادها فرزندان بهاداده و آن را شنیده و به‌صورت عملی به اجرا درآورند، یا در یک شرکت یا سازمان، اگر هریک از همکاران نظر یا انتقادی درباره بهبود آن سازمان (و نه الزاماً بهبود فردی وضعیت خود) دارد، بتواند آن را بیان نموده و تأثیر آن را در فرایندهای سازمانی مشاهده کند؛ این فرایند به‌مرور باعث می‌شود که فرد خود را در اداره آن خانواده یا سازمان و فرایندهای آن سهیم دانسته و از طرف دیگر به‌عنوان عامل پشتیبان برای مدیران کارآمد و عامل تخریب برای مدیران ناکارآمد با دلسوزی و تعهد کافی در آن خانواده، سازمان یا جامعه شناخته شود. به‌صورت طبیعی در این حالت، جامعه (خانواده، شرکت، سازمان، اجتماع، شهر، …) به سمت یک نوع کشمکش دائمی درباره طرح مسائل و بهبود اوضاع پیش خواهد رفت و نقش اتاق‌های پژواک قومیتی و گروهی به‌مرور کم‌رنگ شده و اهالی جامعه به سمت تأمین منافع جمعی نسبت به طمع برای منافع فردی پیش خواهند رفت و حتی اتاق‌های پژواک به سمت ترویج هم‌اندیشی و آزادی پیش خواهند رفت. بدیهی است حکومت قانون عادلانه که در آن منافع عموم مردم فارغ از قومیت و مکتب فکری در نظر گرفته‌شده باشد، می‌تواند این فرایند را سرعت بخشیده و صدالبته باعث ساده‌سازی قانون و رفع زوائد استثناءگرایانه از آن گردد.
با توجه به روند گسترش فناوری‌های دیجیتالی تصور می‌کنم:
امروزه اتاق پژواک می تواند از اتاق گاز خطرناکتر باشد.
About علیرضا صائبی
Check Also
بیانیه مأموریت سرویس مسیریابی گوگل‌مپ
گوگل‌مپ به‌عنوان یکی از سرویس‌های شناخته‌شده نقشه و مسیریابی دیجیتال، از زمان آغاز به کار ...
هر چند ما این سایت رو فقط برای روزها طراحی کردیم، اما چون شمایی چشم، اضافه کردیم.
سلام، لطفا در صورت امکان night mode را هم به سایت اضافه فرمایید