وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵)، اسرائیل با استفاده از انواع مختلفی از تسلیحات مرگبار هوشمند به اهدافی در ایران حمله نظامی چندجانبه‌ای را شامل ترور، خرابکاری، بمباران و حمله سایبری آغاز کرد. این وضعیت، علاوه بر تبعات سیاسی و بشردوستانه، نقض آشکار قوانینی به حساب می‌آید که کشورهای به اصطلاح متمدن دنیا قرار بوده به آن‌ها احترام بگذارند، اما حالا در مقابل نقض آن‌ها سکوت کرده‌اند.
این پست به بررسی نقض این قوانین بین‌المللی در دو حوزه اصلی می‌پردازد:
• مــنشور سازمان ملل (Jus ad Bellum) – ممنوعیت استفاده از زور
• حقوق بین‌الملل بشردوستانه (Jus in Bello) – بررسی ابزارها، اصول انسانی و حفاظت از غیرنظامیان
۱. ممنوعیت توسّل به زور (Jus ad Bellum)
ماده ۲(۴) منشور سازمان ملل
«همه اعضا باید در روابط بین‌المللی خود از تهدید یا توسّل به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشور یا به هر نحو دیگر مغایر با اهداف سازمان ملل خودداری نمایند.»
• حمله اسرائیل در خرداد ۱۴۰۴، بدون مجوز شورای امنیت یا تهدید مسلحانه فوری، با این بند کاملاً مغایرت دارد.
متن کامل منشور
untso.unmissions.org+3en.wikipedia.org+3academic.oup.com+3
treaties.un.org+4un.org+4acerislaw.com+4
ماده ۵۱ منشور سازمان ملل
• این ماده تنها دفاع مشروع را در مقابل حمله مسلحانه واقعی مجاز می‌داند. حمله بدون وجود چنین حمله‌ای مشروعیت ندارد.
نسخه PDF منشور
untso.unmissions.org+1iilj.org+1
۲. جرم تجاوز
ماده ۸ اصلی (جرم تجاوز) در منشور رم دادگاه بین‌المللی کیفری (ICC)
• عملیات نظامی علیه کشور دیگر، بدون دفاع مشروع یا مجوز، تحت این ماده به‌عنوان «جرم تجاوز» شناخته می‌شود. با توجه به نبود دلایل موجه دفاعی، حمله اسرائیل در خرداد ۱۴۰۴،مشمول این بند است.
۳. بررسی قانونی سلاح‌های جدید (Article ۳۶ AP I)
ماده ۳۶ پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون ژنو (۱۹۷۷)
«در مطالعه، توسعه، تهیه یا پذیرش سلاح یا روش جنگی جدید، کشور متعاهد موظف است بررسی کند که آیا استفاده از آن در برخی یا تمام شرایط، طبق این پروتکل یا هر قانون دیگر بین‌المللی ممنوع خواهد بود.»
• استفاده از سیستم‌های مرگبار هوشمند بدون چنین بررسی‌ای نقض صریح این ماده است.
متن ماده ۳۶ –
ICRC
icrc.org+3icrc.org+3article36.org+3
ihl-databases.icrc.org
۴. اقدامات احتیاطی در میدان نبرد (Article ۵۷ AP I)
ماده ۵۷ پروتکل الحاقی اول
• این ماده کشورها را ملزم می‌کند «تمام اقدامات ممکن» را برای جلوگیری از آسیب به غیرنظامیان و اموال غیرنظامی اجرا کنند.
• حمله با هوش مصنوعی بدون در نظر گرفتن این اقدامات، مغایر این ماده است.
متن ماده ۵۷ – ICRC
۵. اصول عرفی IHL: تفکیک، تناسب و انسانیت
• هدف‌گیری غیرنظامیان یا تاسیسات غیرنظامی (مانند بیمارستان‌ها و زیرساخت‌های حیاتی) به‌ویژه با استفاده از سلاح‌های هوشمند بدون دقت، نقض این اصول محسوب می‌شود.
پروتکل I، مقالات ۵۱ و ۵۴، و ۵۶
icrc.org+11en.wikipedia.org+11icrc.org+11
۶. اصل مارتنس (Martens Clause)
• حتی در صورت نبود قانون مشخص، اقدامات باید مطابق با «روح انسانیت» و «وجدان عمومی» باشد.
• واگذاری تصمیمات مرگبار به هوش مصنوعی بدون دخالت انسانی، فاقد چنین انسجام اخلاقی است.
متن ویکی‌پدیا
۷. کنترل انسانی معنی‌دار و مقررات CCW
CCW – GGE نوامبر ۲۰۲۴
• تأکید مستمر بر حضور «کنترل انسانی مناسب» در تسلیحات مرگبار هوشمند (LAWS).
متن رسمی UNODA article36.org
مستندات NGO “Article ۳۶”
• تأکید بر نقش ضروری تصمیم‌گیری انسانی در چرخه هدف‌گیری.
سند رسمی article36.org+1article36.org+1
خلاصه قوانین نقض شده
| حیطه حقوقی | قانون / ماده | موضوع نقض |
|---|---|---|
| استفاده از زور (اجرای قانون) | منشور یونی – مواد ۲(۴)، ۵۱ | حمله بدون تهدید واقعی یا مجوز شورای امنیت |
| جرم تجاوز | منشور رم – ماده ۸ اصلی | تجاوز نظامی بدون دفاع مشروع |
| بررسی سلاح | پروتکل الحاقی اول – ماده ۳۶ | عدم بررسی قانونی سلاح خودمختار در ابتدای استفاده |
| اقدامات احتیاطی | پروتکل الحاقی اول – ماده ۵۷ | عدم اتخاذ اقدامات کافی برای حفاظت از غیرنظامیان |
| اصول عرفی IHL | تفکیک، تناسب، انسانیت (مقالات ۵۱ و ۵۴ و ۵۶) | هدف‌گیری غیرنظامیان یا زیرساخت غیرنظامی |
| روح قانون و وجدان | اصل مارتنز | فقدان کنترل انسانی و انسجام اخلاقی |
| کنترل انسانی | CCW GGE (۲۰۲۴)، Article ۳۶ NGO | نداشتن ناظر انسانی در تصمیمات مرگبار سیستم خودمختار |
جمع‌بندی
حملات اسرائیل به ایران در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵)، در صورت عدم وجود دفاع مشروع و عدم بررسی قانونی و کنترل انسانی، نقض واضح و چندجانبه قوانین بین‌المللی است. تجاوز نظامی از تخلفات آشکار و بسیار مهم و بنیادین است و استفاده از سلاح‌های هوشمندی که ضمانتی برای تشخیص دقیق اهداف ندارند و عمداً کنترل انسانی را از این فرآیند حذف می‌کنند، نه‌تنها مغایر حقوق بین‌الملل بشردوستانه است، بلکه در نفس خود نافی اصول انسانی محسوب می‌شود.
منابع و ارجاعات
۱- UN Charter Article ۲(۴) – متن کامل منشور academic.oup.comacerislaw.comicrc.orgihl-databases.icrc.org+1icrc.org+1article36.org+9article36.org+9gcsp.ch+9treaties.un.org+9un.org+9acerislaw.com+9
۲- UN Charter Article ۵۱ – نسخه PDF منشور untso.unmissions.org+1iilj.org+1
۳- Rome Statute – Article ۸bis – متن منشور رم
۴- Protocol I AP I, Article ۳۶ – ICRC – ماده ۳۶ treaties.un.org+11ihl-databases.icrc.org+11article36.org+11
۵- Protocol I AP I, Article ۵۷ – ICRC – ماده ۵۷ treaties.un.org+3acerislaw.com+3academic.oup.com+3
۶- Principles of Distinction, Proportionality, Humanity – پروتکل I icrc.org+7en.wikipedia.org+7sipri.org+7
۷- Martens Clause – ویکی‌پدیا
۸- CCW GGE (Nov 2024) – متن رسمی article36.org+1sciencepolicyjournal.org+1
۹- Article ۳۶ NGO (UK) – مستند رسمی article36.org
پی‌نوشت: این پست را در حالی می‌نویسم که دوستانم و همکارانم در کشورهای دیگر دنیا مشغول تحقیقات و توسعه در حوزه هوش مصنوعی هستند و من و بسیاری ناچاریم در آتش بازی‌های بیهوده ایدئولوژیک عده‌ای جنگ‌طلب بسوزیم.
می‌توانست اینطور نباشد.
