وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
گزارش وضعیت شاخص‌های آمادگی دولت‌ها برای پذیرش هوش مصنوعی (Government AI Readiness Index) در سال ۲۰۲۴ از سوی Oxfordinsights منتشر شد. این شاخص که ۱۸۸ کشور را پوشش می‌دهد، تلاش کرده که به این پرسش پاسخ دهد:
«دولت‌ها تا چه اندازه برای استفاده از هوش مصنوعی در ارائه خدمات عمومی آماده هستند؟»
این گزارش ۴۰ شاخص را در ۱۰ بُعد ارزیابی کرده که در سه ستون اصلی دولت، یعنی بخش‌های فناوری، و داده و زیرساخت تقسیم‌بندی شده‌اند.
خلاصه یافته‌های کلیدی این گزارش به شرح زیر است:
– افزایش دوباره تدوین استراتژی‌های هوش مصنوعی: پس از دو سال طی روند کاهشی، کشورهای با درآمد پایین و متوسط، بار دیگر به تدوین استراتژی‌های هوش مصنوعی روی آورده‌اند. امسال، ۱۲ استراتژی جدید توسط دولت‌ها منتشر یا اعلام شد که نشان‌دهنده بهبود روند نزولی سال‌های ۲۰۲۲ (۵ مورد) و ۲۰۲۳ (۴ مورد) است. در سال گذشته، تعداد بیشتری از کشورها به طور عمومی به ادغام هوش مصنوعی در خدمات خود متعهد شدند. این روند در سال ۲۰۲۴ نیز تکرار شده و تقریباً نیمی از استراتژی‌های جدید از کشورهای با درآمد کم و متوسط بوده است. اتیوپی به عنوان دومین کشور کم‌درآمد، پس از رواندا در سال ۲۰۲۳، استراتژی هوش مصنوعی خود را منتشر کرده است.
– پیشتازی آمریکا در آمادگی برای هوش مصنوعی، اما با اتکای زیاد به فناوری: ایالات متحده همچنان در صدر شاخص آمادگی هوش مصنوعی قرار دارد، اما برتری آن عمدتاً به ستون فناوری وابسته است. در مقایسه با سایر کشورهای برتر، مزیت آمریکا در ستون بخش فناوری، با داشتن بازاری بسیار بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر، بیشتر به چشم می‌آید. در ستون‌های دیگر (داده و زیرساخت) ، این برتری کمتر است. به عنوان مثال، سنگاپور در ستون دولت (۹۰.۹۶ در مقایسه با ۸۹.۲۶ آمریکا) و داده و زیرساخت (۹۳.۱۴ در مقایسه با ۹۰.۹۰ آمریکا) در رتبه اول جهانی قرار دارد. اگر میانگین امتیازات آمریکا در ستون‌های دولت و داده و زیرساخت را با میانگین کشورهای دیگر در میان پنج کشور برتر مقایسه کنیم، برتری آمریکا تنها به ترتیب ۲.۹۳ و ۰.۷۱ امتیاز است. اما در ستون بخش فناوری، این برتری به ۱۵.۶۱ امتیاز می‌رسد که نشان‌دهنده نقش منحصربه‌فرد این ستون (فناوری) در حفظ جایگاه رهبری آمریکا است.
– کشورهای با درآمد متوسط در حال پر کردن شکاف آمادگی هوش مصنوعی: امسال، چند کشور با درآمد متوسط عملکرد برجسته‌ای داشته‌اند و گام‌های قابل توجهی برای ورود به ۵۰ کشور برتر برداشته‌اند. این کشورها چه ویژگی مشترکی دارند؟ آن‌ها در ابعاد «چشم‌انداز، حکمرانی و اخلاق» و «در دسترس بودن داده‌ها» پیشرفت قابل توجهی داشته‌اند، که این امر ناشی از تلاش‌های هدفمند در حکمرانی بنیادین است. کشورهایی مانند اوکراین، کاستاریکا، مولداوی، و ازبکستان، با تمرکز بر حوزه‌هایی که دولت‌ها بیشترین تأثیرگذاری را دارند، پایه‌های لازم برای پذیرش مؤثر هوش مصنوعی را ایجاد کرده‌اند.
– پیشرفت در حکمرانی جهانی هوش مصنوعی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای: دولت‌ها همچنان از همکاری‌های بین‌المللی برای توسعه چارچوب‌های اخلاقی و تعیین استانداردهای جهانی برای پذیرش مسئولانه هوش مصنوعی بهره می‌برند. هم‌اندیشی‌ها و جنبش‌هایی که توسط شورای اروپا، یونسکو، و بانک توسعه آمریکای لاتین هدایت می‌شوند، در تلاش برای شکل دادن آینده حکمرانی هوش مصنوعی در سطوح منطقه‌ای و جهانی مورد توجه قرار گرفته‌اند. این اقدامات بر منافع مشترک و آسیب‌پذیری‌های متقابل تکیه دارند.
نمای کلی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در شاخص آمادگی دولت‌ها برای پذیرش هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴، رتبه پنجم را با میانگین امتیاز ۴۸.۵۰ کسب کرده است. این رتبه، جایگاه این منطقه را در میانه جدول رتبه‌بندی‌های منطقه‌ای قرار می‌دهد. امارات متحده عربی با امتیاز ۷۵.۶۶ پیشتاز این منطقه است و در میان ۱۵ کشور برتر جهانی قرار گرفته است. پس از آن، اسرائیل (۷۴.۵۲) و عربستان سعودی (۷۲.۳۶) در رتبه‌های بعدی قرار دارند که رهبری منطقه MENA در زمینه آمادگی برای هوش مصنوعی را تقویت می‌کند. با این حال، این منطقه بیشترین تفاوت در امتیازات را نیز دارد: ۶۱.۰۳ امتیاز اختلاف بین امارات متحده عربی و یمن (۱۴.۶۲) وجود دارد که پایین‌ترین رتبه جهانی را داراست.
در سطح ستون‌های شاخص، عملکرد MENA نزدیک به میانگین جهانی است، اما تفاوت‌های قابل‌توجهی دیده می‌شود. این منطقه در ستون «بخش فناوری» (۳۹.۳۴) و ستون «داده و زیرساخت» (۵۹.۹۴) اندکی بالاتر از معیار جهانی قرار دارد که نشان‌دهنده پیشرفت در نوآوری‌های هوش مصنوعی و دسترسی به داده‌ها است. با این حال، در ستون «دولت» (۴۷.۷۷) پایین‌تر از میانگین جهانی قرار می‌گیرد که نشان‌دهنده نیاز به بهبود در استراتژی‌های هوش مصنوعی، چارچوب‌های حکمرانی، و استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است. نتایج قوی کشورهای پیشرو مانند امارات و عربستان سعودی، ظرفیت رو به رشد این منطقه
در نوآوری و توسعه زیرساخت‌ها را برجسته می‌کند، هرچند همچنان شکاف‌هایی در سایر بخش‌های منطقه وجود دارد.
ایران بین کشورهای منطقه با امتیاز ۴۳٫۸۸ رتبه ۱۱هم را کسب کرده است. یعنی در فناوری اندکی بهتر و در داده و زیرساخت با فاصله زیادی ضعیف‌تر از میانگین منطقه‌ای عمل کرده و به صورت کلی نیز با حدود ۴ واحد اختلاف در امتیاز از میانگین منطقه‌ای در شاخص «دولت» عقب مانده است.
تحولات کلیدی در آمادگی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴
– سرمایه‌گذاری‌های بزرگ عربستان سعودی در هوش مصنوعی: عربستان سعودی در اجلاس هشتم هم‌اندیشی سرمایه‌گذاری آینده (FII) در ماه اکتبر، پروژه «Transcendence» را اعلام کرد. این طرح بلندپروازانه ۱۰۰ میلیارد دلاری، هدف دارد تا یک مرکز رقابتی جهانی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کند و تمام بخش‌های زنجیره تأمین هوش مصنوعی را تقویت نماید. ساخت مراکز داده، جذب استعدادها، و توسعه مدل‌های داخلی هوش مصنوعی از جمله پروژه‌های این طرح هستند.
– تدوین چشم‌اندازهای استراتژیک در منطقه: موریتانی و اسرائیل برای اولین بار استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی خود را منتشر کردند که نشان‌دهنده گامی مهم در جهت حکمرانی ساختاریافته هوش مصنوعی است. در همین حال، عمان برنامه اجرایی خود برای هوش مصنوعی را در ماه سپتامبر به‌روزرسانی کرد و تعهد خود را برای پیشبرد پذیرش هوش مصنوعی تقویت نمود.
– توسعه زیرساخت‌ها به‌عنوان اولویت: صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) با همکاری Google Cloud یک شراکت استراتژیک برای توسعه یک مرکز جدید هوش مصنوعی نزدیک شهر دمام اعلام کرد. این مرکز، تحقیقات مشترکی درباره مدل‌های زبان عربی و کاربردهای خاص هوش مصنوعی در عربستان انجام خواهد داد و فناوری Google Cloud را در دسترس کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان سعودی قرار خواهد داد. در جایی دیگر، صندوق توسعه ابوظبی (ADFD) حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای حمایت از تحول دیجیتال در بخش بهداشت اردن اختصاص داده است.
– ظهور مدل‌های داخلی در منطقه: موسسه نوآوری فناوری امارات (TII) اخیراً سومین نسخه از مدل Falcon خود را معرفی کرده که یک مدل زبانی بزرگ (LLM) منبع باز و قابل دانلود است. از سوی دیگر، اداره داده و هوش مصنوعی عربستان سعودی (SDAIA) با همکاری IBM مدل ALLaM را معرفی کرده است، یک مدل زبانی بزرگ عربی منبع باز. این مدل که در ماه مه در کنفرانس Think Boston رونمایی شد، با استفاده از ۵۰۰ میلیارد توکن و ۳۰۰,۰۰۰ کتاب عربی شامل دایرهالمعارف‌ها، تحقیقات علمی، و متون تاریخی توسعه یافته است.
منبع: گزارش سالانه OxfordInsight برای سال ۲۰۲۴
مترجم: علیرضا صائبی
