وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
در چشم‌انداز همیشه در حال تحول فناوری و کسب‌وکار، یکی از نقش‌های مدیریتی ارشد که در سازمان‌ها و شرکت‌ها برجسته‌تر از پیش شده است، مدیر ارشد هوش مصنوعی (Chief Artificial Intelligence Officer . CAIO) است. این پست سازمان کلیدی وظیفه رهبری و هماهنگی موضوعات مطرح در حوزه هوش مصنوعی یک سازمان، همسو کردن آن‌ها با اهداف استراتژیک، و هدایت ترکیب پیچیده فناوری، اخلاق و کسب‌وکار را بر عهده دارد. علیرغم اهمیت روزافزون آن، نقش CAIO برای بسیاری از مدیران نسبتاً ناآشنا باقی‌مانده و شایسته است تا خلاصه وظایف، مسئولیت‌ها و الزامات CAIO مورد بررسی بیشتری قرار گرفته و ماهیت ضروری این پست سازمانی در عصر دیجیتال امروزی روشن شود. مخاطب این مطلب مدیران ارشدی هستند که سکان هدایت هوش مصنوعی و کاربردهای آن در سازمان یا شرکت، در دست ایشان است و همینطور عزیزانی که در سطح مدیریت ارشد یک کسب‌وکار، سازمان یا شرکت مشغول به فعالیت بوده و تمایل به استفاده از هوش مصنوعی در بهبود کسب‌وکار خود دارند.
هوش مصنوعی
بر اساس تعریف جدید OECD.AI: «سیستم هوش مصنوعی یک سیستم مبتنی بر ماشین است که برای اهداف صریح یا ضمنی، از ورودی‌هایی که دریافت می‌کند، چگونگی تولید خروجی‌هایی مانند پیش‌بینی‌ها، محتوا، توصیه‌ها یا تصمیماتی را که (می‌توانند) بر محیط‌های فیزیکی یا مجازی تأثیر بگذارند، استنباط می‌کند. سامانه‌های هوش مصنوعی مختلف پس از استقرار ازنظر سطح استقلال و سازگاری متفاوت هستند.»
لازم است یادآوری کنم که توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی در کسب‌وکار به تنها معنای توسعه نرم‌افزار، سخت‌افزار و ابزارهای مورد نیاز برای هوشمندکردن کسب‌وکار نیست، بلکه لازم است حتما تاثیرات استفاده از این ابزارها بر همه موجودیت‌های آن کسب‌وکار مورد بررسی و به صورتی سازگار با سامانه‌های هوشمند، مورد بازنگری و تغییر و ارتقاء قرار گیرند.
با این تعریف می‌توان کسب‌وکار هوشمند را به صورت خلاصه به شرح زیر تعریف نموده و سپس توصیف کوتاهی از نقش سازمانی مدیر ارشد هوش مصنوعی (CAIO) را ارائه نمود.
کسب‌وکار هوشمند
به نظر می‌رسد کسب‌وکاری را می‌توان هوشمند خواند که همه فرایندهای آن در تمام بخش‌ها به‌صورت خودکار و مبتنی بر هوش مصنوعی اجرا شود. به این معنی که هیچ نیازی به حضور انسان در انجام تمام فرایندهای آن نباشد.
بدیهی است بر اساس اصول انسان‌گرایی دیجیتال، تمام تحلیل‌ها، تصمیمات، اقدامات و کنترل‌هایی که از سوی هوش مصنوعی تحلیل، طراحی، استنتاج، استنباط و اجرا می‌شوند، حتماً بایستی با نظارت کامل انسانی انجام پذیرند و مسئولیت آن بر عهده انسان باشد. در این دیدگاه تحلیل، طراحی، توسعه ابزارها، اجرای عملیات و بهبود مستمر فرایندهایی جداگانه در نظر گرفته شده‌اند که با نظارت کامل انسانی توسط ماشین اجرا می‌شوند.
بنابراین برای مثال سازمان یا شرکت خود را در نظر بگیرید و تصور کنید که اگر قرار باشد همه نیروی انسانی را کنار گذاشته و تمام فرایندها و اقدامات سازمان را «فقط» از طریق ماشین‌ها انجام دهید، به چه چیزهایی اعم از فناوری و اطلاعات نیاز دارید؟ وظیفه اصلی CAIO هدایت این فرایند در تمامی فازهای تحلیل و طراحی، توسعه ابزارهای موردنیاز، مدیریت اجرا و بهبود مستمر آن است.
باید دقت نمود که در اثنای تغییر کسب‌وکار به یک کسب‌وکار هوشمند، ممکن است قوانین مربوط به آن نیز برای پشتیبانی از فرایندهای و روش عملکرد جدید کسب‌وکار، نیاز به تغییر، بازنگری یا بازنویسی داشته باشند. به دلیل ماهیت فرارشته‌ای این قوانین، وظیفه مدیریت فرایند بازنویسی آن‌ها معمولاً بر عهده گروهی از متخصصین حوزه‌های مختلف مانند هوش مصنوعی، حقوق، اخلاق و بسته به حوزه تأثیر موضوع متخصصین سایر رشته‌ها خواهد بود.
پیش‌نیازهای نقش سازمانی مدیر ارشد هوش مصنوعی (CAIO)
با توجه به رده مدیریتی ارشد این نقش سازمانی، می‌توان شناخت دقیق کسب‌وکار مجموعه (شامل گردشکارها، معماری سازمان، روش‌های تصمیم‌گیری و مدیریت و موارد مشابه) و همچنین هوش مصنوعی و کاربردهای آن را پیش‌نیازهای اصلی برای کاندید این نقش دانست.
۱. سوابق تحصیلی: پایه آموزشی قوی در یک زمینه مرتبط مانند علوم کامپیوتر، هوش مصنوعی یا یک رشته مرتبط، ترجیحاً دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری. در زمینه مرتبط با هوش مصنوعی.
۲. تجربه کاری: تجربه قابل‌توجه در تحقیق، توسعه و پیاده‌سازی هوش مصنوعی، سابقه اثبات‌شده پروژه‌ها و پروژه‌های هوش مصنوعی موفق، تجربه رهبری در مدیریت تیم‌های هوش مصنوعی و هدایت استراتژیک ایشان.
۳. تسلط فنی: دانش عمیق فناوری‌های هوش مصنوعی، الگوریتم‌های یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی یا پردازش تصویر و حوزه‌های موردنیاز، آشنایی با زبان‌های برنامه‌نویسی رایج در هوش مصنوعی مانند پایتون و روش‌ها و معماری‌های اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری بر اساس آن.
۴. هوش تجاری: درک عملیات تجاری و توانایی همسو کردن استراتژی‌های هوش مصنوعی با اهداف سازمانی، مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله قوی.
۵-مهارت‌های ارتباطی: مهارت‌های ارتباطی عالی برای انتقال مفاهیم پیچیده هوش مصنوعی به ذینفعان فنی و غیر فنی، توانایی دفاع از طرح‌های هوش مصنوعی و ایجاد پشتیبانی فراگیر در سازمان.
۶. تسلط بر مسائل اخلاقی هوش مصنوعی: تعهد و تجربه در اجرای شیوه‌های هوش مصنوعی اخلاقی، رسیدگی به نگرانی‌های مربوط به سوگیری، عدالت و شفافیت در الگوریتم‌های هوش مصنوعی. آشنا و مسلط بر رهنمودهای اخلاقی و قانونی استقرار سامانه‌های هوش مصنوعی (مثل UGAI)
نحوه کار و مسئولیت‌های مدیر ارشد هوش مصنوعی یا CAIO
۱. تدوین استراتژی هوش مصنوعی:
کار خود را با تدوین یک استراتژی هوش مصنوعی جامع که با اهداف کلی سازمان هماهنگ است، آغاز کنید. البته اصلاً نیازی نیست که در طرح اولیه همه فرایندهای همه بخش‌های سازمان در نظر گرفته شود، چون برای تدوین این طرح و RFP و RFI و سایر اسناد مربوطه آن‌قدر زمان نیاز صرف خواهید کرد که فناوری و نیازمندی‌های سازمان شما تغییر خواهد کرد. بنابراین به‌اصطلاح بزرگ فکر کنید و کوچک شروع کنید؛ به‌اندازه کافی، فرایندهایی را از واحدهای کلیدی و شلوغ و پردردسر سازمان یا شرکت انتخاب کنید و حوزه‌های کلیدی را که هوش مصنوعی می‌تواند در آن بخش‌ها نوآوری و کارایی را هدایت کند، شناسایی کنید و استراتژی مناسبی را برای هوشمند سازی این حوزه‌ها در نظر بگیرید.
۲. ایجاد و رهبری تیم‌ها:
به‌عنوان CAIO، قابلیت رهبری مؤثر برای شما از اهمیت بالایی برخوردار است. تیمی از متخصصان هوش مصنوعی بسازید و رهبری ایشان را بر عهده بگیرید و همکاری و نوآوری را در تیم خود تقویت نموده و سعی کنید ایشان را در تبدیل نیازهای کسب‌وکار به راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی راهنمایی کنید.
۳. در حوزه فن‌آوری‌های هوشمند بروز بمانید:
در جریان آخرین فناوری‌های هوش مصنوعی باشید. به‌طور منظم روندهای جدید را ارزیابی کنید و تأثیر بالقوه آن‌ها را بر سازمان خود ارزیابی کنید. یک CAIO نه‌تنها باید به فناوری‌های فعلی مسلط باشد، بلکه باید پیشرفت‌های آینده را نیز پیش‌بینی کند. البته این موضوع دو وجه دارد و نبایستی به دلیل بروز بودن با آخرین نسخه فناوری‌های بازار، پایداری را از دست بدهید. به نظر می‌رسد برقراری تعادل بین این دو هنری است که CAIO باید واجد آن باشد.
۴. اولویت‌بندی رویه‌های اخلاقی هوش مصنوعی:
ملاحظات اخلاقی را در هر گام و جنبه و مرحله‌ای از به‌کارگیری هوش مصنوعی در سازمان و شرکت خود در نظر داشته باشید. لازم است برای همه تصمیمات و گام‌های اجرایی، به رفع سوگیری‌ها، رعایت عدالت و اصل شفافیت بپردازید.
۵. پیمایش مستمر قوانین و مقررات:
قوانین مرتبط با هوش مصنوعی را درک کرده و به آن پایبند باشید. به‌طور مستمر مسائل مربوط به انطباق فرایندهای مورد طراحی و استفاده را با قوانین و مقررات، بررسی و اطمینان حاصل کنید که عملکردهای هوش مصنوعی سازمان شما با استانداردهای قانونی و اخلاقی همسو هستند. طبیعتاً اگر در زمینه‌ای قانونی وضع نشده، می‌توانید با ترکیبی که در بالا ذکر شده به ارائه پیشنهاد در آن زمینه به تدوینگران مقررات بپردازید.
۶. ارتباط مؤثر:
مهارت‌های ارتباطی قوی را برای پر کردن شکاف بین ذینفعان فنی و غیر فنی به‌کارگیرید. مزایای کاربردهای هوش مصنوعی را به‌وضوح بیان کنید و پیام خود را طوری تنظیم کنید که برای مخاطبان مختلف جذاب و قابل‌درک باشد.
۷. یادگیری مستمر و سازگاری:
رویکرد یادگیری مستمر را سرلوحه خود قرار دهید. حوزه هوش مصنوعی بسیار پویا است و یک CAIO موفق کسی است که خود را با تغییرات وفق داده و از دانش و بینش جدید برای ارتقای استراتژی‌های سازمانی در حوزه توسعه کاربردهای هوش مصنوعی استفاده کند.
۸. مدیریت ریسک:
شناسایی و مدیریت ریسک‌های مرتبط با اجرای هوش مصنوعی بر عهده شماست و شامل رسیدگی به مسائل حوزه حریم خصوصی داده‌ها و نگرانی‌های امنیتی نیز می‌شود. CAIO باید بتواند خطرات و مخاطرات احتمالی را در تمامی مراحل طراحی تا بهره‌برداری پروژه‌های هوش مصنوعی را به حداقل رسانده و از اجرای موفقیت‌آمیز آن‌ها مطمئن شود.
۹. چشم‌انداز استراتژیک:
یک چشم‌انداز استراتژیک برای نقش هوش مصنوعی در سازمان خود ایجاد کنید. تأثیر بلندمدت هوش مصنوعی بر کسب‌وکار یا حتی صنعت خود را پیش‌بینی کنید و سازمان خود را در موقعیتی قرار دهید که در مسیر رسیدن به آن حرکت کند.
در اصل، کار به‌عنوان یک مدیر ارشد هوش مصنوعی مستلزم ایجاد نوعی تعادل ظریف بین تخصص فنی، زیرکی رهبری و تعهد به ملاحظات اخلاقی و استراتژیک است. با پیروی از این دستورالعمل‌ها، یک CAIO می‌تواند پیچیدگی‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی را هدایت کند و تغییرات مثبت و نوآوری را در سازمان خود ایجاد کند.
ملاحظات تکمیلی در توانمندی‌های CAIO
تصور می‌کنم ملاحظات تکمیلی زیر علاوه بر مجموعه مهارت‌های گسترده و طرز فکر استراتژیک موردنیاز برای CAIO، برای موفقیت او در مدیریت ارشد هوش مصنوعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
• مهارت همکاری متقابل: توانایی همکاری مؤثر با متخصصان بخش‌های مختلف، تقویت رویکرد چند رشته‌ای برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی.
• رهبری نوآوری: توانایی اثبات‌شده برای رهبری و الهام بخشیدن به کسب‌وکار در جهت نوآوری، تشویق تفکر خلاق و کاوش در راه‌حل‌های جدید در تیم هوش مصنوعی.
• چشم‌انداز جهانی: آگاهی از روندهای جهانی در هوش مصنوعی و درک چگونگی تأثیر ملاحظات بین‌المللی بر استراتژی هوش مصنوعی کسب‌وکار.
• مدیریت تأمین‌کنندگان، پیمانکاران و همکاران تجاری: تجربه در ارزیابی و مدیریت روابط با تأمین‌کنندگان خدمات فناوری هوش مصنوعی و پیمانکاران و همکاران تجاری استراتژیک برای بهینه‌سازی منابع و قابلیت‌ها.
• مدیریت بودجه: مهارت در مدیریت بودجه‌های مرتبط با پروژه‌های هوش مصنوعی، اطمینان از مقرون‌به‌صرفه بودن و تخصیص کارآمد منابع.
• تمرکز مشتری محور: در نظر گرفتن دیدگاه کاربر نهایی در پیاده‌سازی هوش مصنوعی، اولویت‌بندی راه‌حل‌هایی که تجربه و رضایت مشتری را افزایش می‌دهد. در این حوزه باید به این نکته توجه داشت که ممکن است مشتری بر خواسته‌هایی پافشاری کند که الزاماً برآورنده نیازهای او در آینده نزدیک یا میان‌مدت نباشد، لذا CAIO بایستی بتواند با ارائه چشم‌انداز مناسب، مشتری (و طبیعتاً کسب‌وکار) را در راه تعریف دقیق نیازمندی‌های خود هدایت کند.
• مدیریت تغییر: تخصص در جهت‌یابی تغییرات سازمانی مرتبط با پذیرش هوش مصنوعی، ازجمله استراتژی‌هایی برای غلبه بر مقاومت و ترویج یک تحول مثبت.
• ارزیابی تأثیر: پیاده‌سازی شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) و عوامل کلیدی موفقیت (CSF) و معیارهایی برای اندازه‌گیری تأثیر پروژه‌های هوش مصنوعی بر اهداف کلی کسب‌وکار.
• سخنرانی عمومی و رهبری فکری: مهارت‌های قوی در سخنرانی عمومی و توانایی ارائه سازمان به‌عنوان یک رهبر فکری در هوش مصنوعی، کمک به بحث‌ها و کنفرانس‌های حوزه عملکرد صنعت یا کسب‌وکار.
• مدیریت بحران: آمادگی برای مدیریت و کاهش بحران‌های مرتبط با هوش مصنوعی، ازجمله رسیدگی به نگرانی‌های عمومی، مدیریت ریسک‌های حوزه هوش مصنوعی در تمامی سطوح، و اطمینان از پاسخ‌های اخلاقی به چالش‌های پیش‌بینی‌نشده.
امیدوارم این مطلب کوتاه بتواند به دوستان عزیزم در این حوزه کمک کند که با توسعه کاربردهای هوش مصنوعی، تجربه بهتری از مدیریت کسب‌وکار خود داشته باشند.
لطفا اگر برای تکمیل این مطلب نظر یا ایده‌ای دارید، آن را از من دریغ نفرمایید.
