وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
برنامه به سوی فردا که روزهای پنج‌شنبه از ساعت ۱۱:۰۵ از رادیو اقتصاد پخش می‌شود برنامه‌ای است که به تشریح کاربردهای فناوری اطلاعات در امور روزمره و به زبانی ساده می‌‌پردازد.
شما می‌توانید نظرات ارزشمند خود را در انتهای همین مطلب ثبت و یا به صورت مستقیم برای نویسنده از طریق فرم تماس با من ارسال فرمایید.
این برنامه، برنامه هشتادم از سری برنامه‌های به سوی فردا است.
مجری برنامه: همانطور که در دو برنامه گذشته به مسئله فیلترینگ پرداختیم در این برنامه هم به این موضوع خواهیم پرداخت. در این برنامه در خدمت کارشناس محترم برنامه جناب آقای مهندس علیرضا صائبی هستیم و همچنین جناب حجت‌الاسلام آقامیری عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به عنوان میهمان در این برنامه حضور خواهند داشت.
به دلیل اهمیتی که موضوع فیلترینگ در کشور دارد و از آنجایی که برای بسیاری از افرادی که به عنوان کاربر در اینترنت فعالیت می‌کنند سؤالات زیادی مطرح می‌شود ما در دو برنامه گذشته به این موضوع پرداخته‌ایم و در این برنامه هم این موضوع را ادامه خواهیم داد. امیدواریم بتوانیم در این برنامه پاسخگوی سؤالاتی باشیم که در این زمینه برای مخاطبین عزیز پیش می‌آید.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): در ابتدا از حضور آقای آقامیری قدردانی می‌کنم، ایشان غیر از اینکه در شورای فیلترینگ عضو هستند و در این حوزه درخدمت ایشان هستیم، جزء شخصیت‌های برتر حوزه علمیه تهران نیز هستند. برای مخاطبین خیلی مهم است که فردی مطلع بتواند پاسخ سؤالات آنها را ارائه نماید و امیدواریم در ادامه این بحث بتوانند جواب سؤالات بیشتری را دریافت کنند.
در دو برنامه گذشته درباره جایگاه شورای فیلترینگ صحبت کردیم و روی بعضی از مصادیق بحث کردیم، مصادیقی که بسیار مهم و مورد سؤال خیلی از کاربران بود. آقای آقامیری توضیحات بسیار خوبی را راجع به محتواها، سایت‌های داخلی و خارجی فرمودند. نحوه تعامل با سایت‌های خارجی را بیان کردند، درباره مسدود شدن یا رسیدگی کردن به سایت نیز توضیحاتی را ارائه فرمودند.
ما در فیلترینگ یک سری ابزاری داریم که طبیعتاً مسائل و نقدهایی هم بر آن ابزار فیلترینگ وارد است، بعد از این موضوع یک روال رسیدگی به شکایات قرار می‌دهیم، به طوری که وقتی کسی شکایتی دارد پیوندها را که می‌بیند و بلافاصله شکایت خود را بیان می‌کند. در همین‌جا خدمت آقای آقامیری و هم‌کاران‌شان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد می‌کنم که تنها نقطه تماس سایت www.peyvandha.ir نباشد و اگر یک شماره تلفن و یا شماره SMS اعلام شود شاید بهتر باشد و خیلی از مردم بتوانند راحت‌تر نظراتشان را بگویند و به خدمت اعضاء شورای فیلترینگ برسد.
برخی از کاربران برای اینکه این محدودیت‌ها کاملاً ایجاد نشود از VPNو فیلترشکن استفاده می‌کنند، چون اگر نام یا قسمتی از یک عبارتی را در یک سایت وارد کنند، اگر رباط‌های هوشمند تشخیص دهند که این سایت باید فیلتر شود این عمل انجام شده و سایت فیلتر می‌شود. پلیس فتا اعلام کرده است، که VPN مسدود شده است و کاربری که از VPN استفاده کند بسیار کم است و جزء مصادیق مجرمانه است. استفاده از فیلترشکن جرم به حساب نمی‌آید مگر اینکه به استفاده‌هایی بیانجامد که آنها مجرمانه باشد. مقام معظم رهبری هم این امر را نهی نکرده‌اند، مگر اینکه به جرمی منتهی شود. آیا ما آماری از استفاده فیلترشکن در کشور داریم؟
میهمان برنامه(حجت‌الاسلام آقامیری): اینکه برخی از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند طبیعی است، در بررسی که انجام داده‌ایم به این نتیجه رسیدیم که یک سیر گسترده‌ای دارد. پیش از این استفاده از فیلترشکن شاید به چند درصد انگشت‌شمار ختم می‌شد ولی در حال حاضر این درصد بسیار وسعت پیدا کرده است. ولی به گونه‌ای نیست که سیستم شورای فیلترینگ و محدودیتی که ایجاد می‌شود برای سایت‌های اینترنتی ناکارآمد باشد، بلکه به گونه‌ای‌است که کارایی لازم خود را دارد ولی از طرف دیگر فیلترشکن‌ها هم هر روزه گسترش پیدا می‌کنند. در بحث استفاده از فیلترشکن، اگر کسی مثلاً در کشور خودمان به ایجاد یک سامانه فیلترشکن اقدام کند، این عمل جرم تلقی می‌گردد به دلیل اینکه محتوای مجرمانه را در اختیار افراد قرار می‌دهد؛ بنابراین فیلترشکن به این دلیل جرم است. یکی از مواردی که ما مرتباً در حال فیلتر کردن آن هستیم و خارجی‌ها هم مرتباً برای ما تولید می‌کنند مسئله فیلترشکن‌ها است، از یک طرف ما فیلتر می‌کنیم و از طرف دیگر نسخه جدید وارد بازار می‌شود. همانطور که فرمودید VPN هم محدود شده است ولی به گونه‌ای نیست که کاملاً قطع شده باشد، عده‌ای هم از VPN استفاده می‌کنند که آن هم مشکلات خود را دارد.
VPN تنها بحث استفاده از مطالب مجرمانه نیست، در VPN از مبداء به مقصد تونلی ایجاد می‌شود که رمز ارسال می‌کند، یعنی شما نمی‌توانید Data را شناسایی کنید، یعنی زمانی که محتوا Send می‌شود به صورت رمزنگاری شده به مقصد می‌رسد اگر در این میان بخواهیم رصد کنیم این امکان وجود ندارد. در بحث VPN به دلیل اینکه بحث رمزنگاری در کشور ما در دست وزارت اطلاعات است، مربوط به حوزه امنیتی آنها می‌شود و مرکز ما نمی‌تواند هیچ دخالتی در حوزه VPN داشته باشد. حال ممکن است عده‌ای از VPN برای ارسال رمز و عده‌ای به عنوان میانبر در اینترنت استفاده کنند. درصد قابل اعتنایی که بتوان امروزه ارائه داد همیشه در حال توسعه است و شاید بتوان گفت که استفاده از فیلترشکن‌ها به اوج خود رسیده است ولی نتوانسته خدشه‌ای به کارآمدی فیلترینگ وارد کند.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): آیا می‌دانید پشت فیلترشکن بیشتر چه سایت‌هایی را مشاهده می‌کنند؟ این امر یعنی اینکه اغلب کاربران اینترنتی ما به دنبال این‌گونه سایت‌های فیلترشده هستند. اینکه پهنای باند ما حداکثر محدود به ۱۲۸k است به موضوع فیلترینگ مربوط می‌شود؟
میهمان برنامه(حجت‌الاسلام آقامیری): خیر، این امر اصلاً ارتباطی به سازمان ندارد و این تصمیمی است که خود مبادی مربوطه گرفته است. با توسعه اینترانت در داخل کشور در شبکه ملی اطلاعات این محدودیت برطرف می‌شود و استفاده‌های علمی از اینترنت که در این شبکه موجود است با یک سرعت بسیار قابل توجهی در اختیار کاربران قرار میگیرد. شبکه داخلی به گونه‌ای نیست که تنها به داخل محدود شود بلکه به cache server که بر روی gateway می‌گذارند نیز ربط پیدا می‌کند.cache serve درخواست شما را دریافت کرده و به Bandwidth اینترنتی اصلی منتقل می‌کند، درخواست شما وارد cache server می‌شود و نفر بعدی که این درخواست را داد از روی cache server می‌خواند،cache server هر چند وقت یک بار Update می‌شود و به این صورت اطلاعات در اختیار افراد قرار میگیرد.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): در یک برنامه‌ای با حضور معاون فنی عملیات زیرساخت راجع به شبکه ملی اطلاعات و اینکه چه تأثیراتی روی روند کاربری ما دارد صحبت کردیم و توضیحات خیلی مفیدی را بیان فرمودند. با متخصصین و کاربران عادی که صحبت می‌کردیم جدای از آنکه شایعه‌ای که اوایل سال طرح شد که اگر شبکه ملی راه‌اندازی شود ارتباط اینترنتی ما قطع می‌شود، فرمودند در واقع این امر امکان‌پذیر نیست و ما قصد قطع کردن ارتباط ایران با اینترنت را نداریم. دسترسی به سرورهای داخلی چه سرورهای دولتی و چه سرورهای شرکت‌های خصوصی که خیلی از ما با این سرورها کار می‌کنیم هم سریع‌تر شده و پهنای باند بیشتری به آن تخصیص پیدا می‌کند و هم از بسیاری حملات خارجی به سرورها جلوگیری می‌شود که این امر برای بسیاری از متخصصین مهم بوده است. یعنی اینکه امنیت سرورهای ارائه دهنده خدمات ما چه دولتی چه حاکمیتی و چه کسب و کار، برای ما بسیار مهم است که کسی به این سرورها حمله نکند یا اگر حمله می‌کند قوانین رسیدگی به آن وجود داشته باشد، تا ما بتوانیم فرد خاطی را شناسایی و با آن برخورد کنیم و قانون جمهوری اسلامی از ما پشتیبانی کند.
مجری برنامه: نکته دیگری که در این موضوع وجود دارد Save کردن هزینه‌های زیادی که به عنوان استفاده از سرورهای خارجی در این موضوع برای ما ایجاد می‌شود که انشاءالله آن هزینه‌ها نیز برای ما کاهش پیدا کند.
میهمان برنامه(آقای حجت‌الاسلام آقامیری): امتیاز دیگری که شبکه داخلی دارد را وزارت ACTمی‌تواند به صورت رایگان یا با هزینه بسیار اندکی در اختیار بگذارد، چون اگر خوب برنامه‌ریزی شود برای تولیدکنندگان اطلاعات باید پول پرداخت گردد. ما برای اطلاعاتی که از خارج دریافت می‌کنیم هزینه‌ای پرداخت می‌کنیم، اگر مولدین اطلاعات در کشور اطلاعات تولید شده خود را که بر روی شبکه داخلی Share می‌شود بابت آن مطالبه‌ای از وزارت ACT به عنوان بهره‌بردار در سیستم داشته باشند به نظر من حرفی نخواهد بود.
گزارش برنامه
گزارشگر برنامه: با مراجعه به دانشگاه امیرکبیر می‌خواهیم بپرسیم که شرایط اینترنت چگونه است و چه کسی بر روی این شرایط تأثیرگذار است؟ مدیریت‌ها یا اینکه فرهنگ استفاده و کاربری تک‌تک ما از اینترنت؟
مصاحبه شونده۱: قائدتاً مدیریت‌ها این قدرت را دارند که شرایط را تغییر دهند اما فرهنگ استفاده ما نیز می‌تواند باعث شود که افکار مدیریت تغییر کند و یکسری تغییرات ایجاد نشود. درواقع اگر درست استفاده کنیم و این اطمینان ایجاد شود که ما فرهنگ استفاده درست از اینترنت را یادگرفته‌ایم، مدیریت‌ها نیز به این نتیجه می‌رسند که یکسری محدود کردن‌ها فایده‌ای نخواهند داشت وقتی که مثلاً راه‌هایی وجود دارد که از آن محدودیت‌ها بیرون آمد، مردم این فرهنگ را دارند که خودشان درست استفاده کنند، پس در این صورت لزومی ندارد که این محدودیت‌ها را ایجاد کنیم.
گزارشگر برنامه: درمجموع فکر می‌کنید که کدام‌یک فرهنگ مردم یا مدیریتی که باید اعمال گردد مؤثرتر هستند؟
مصاحبه شونده۱: ایجاد فرهنگ سازی برای مردم یک زمان بسیار طولانی نیاز دارد و باید یک بستری فراهم شود تا این فرهنگ به وجود آید و ما نیاز به فرهنگ‌سازی داریم. مدیریت به صورت لحظه‌ای می‌تواند اقدام کند و این امر بستگی دارد که ما چقدر صبر کنیم و چقدر وقت داریم و چقدر می‌خواهیم هزینه کنیم که جامعه ما تغییر کند.
مصاحبه شونده۲: ما هنوز متوجه نشده‌ایم که هدف مسئولین از فیلتر کردن چیست. واقعاً برای یک دانشجوی رشته کامپیوتر باز کردن این فیلترها بسیار راحت است. کارایی این فیلتر کردن‌ها بیشتر برای یک سری افراد عوام تأثیر گذار است.
گزارشگر برنامه: وقتی شما اینقدر ساده می‌توانید این کار را بکنید پس فیلترینگ خیلی برای شما مشکلی به وجود نمی‌آورد.
مصاحبه شونده۳: درسته ولی ما هم باید دائماً‌یک هزینه‌هایی را برای VPN بدهیم یا به دنبال یکسری فیلترشکن‌های جدید باشیم و آنها را Update کنیم.
گزارشگر برنامه: فکر نمی‌کنید که این امر جزء وظایت مدیریتی باشد برای اینکه یک فرهنگی را اشاعه یا کنترل کند؟
مصاحبه شونده۴: محدود کردن یا همان فیلتر‌کردن همیشه به معنی پاک کردن صورت مسئله است. باید فرهنگ سازی شود، باید ببینند که چند درصد از افراد جامعه کار غیر فرهنگی انجام می‌دهند، آنها باید فیلتر شوند نه اینکه مثلاً گوگل یا یاهو فیلتر شود با این شرایط بهتر این است که اینترنت قطع شود.
گزارشگر برنامه: در مجموع فکر می‌کنید در ارتباط با اینترنت چه نیازهایی دارید؟ و برای اینکه نیازهای شما رفع گردد چه پیشنهادی دارید ؟
مصاحبه شونده۵: قائدتاً چیزی که ما به آن نیاز داریم این است بتوانیم در کشورمان از یکسری سایت‌های علمی که مفید هستند به راحتی استفاده کنیم. به خصوص بنا به سطحی که دانشگاه‌ها دارند این توقع ایجاد می‌شود که ما بتوانیم از یکسری سایت‌ها استفاده کنیم، اساتید نیز این انتظار را دارند که ما بتوانیم یکسری اطلاعات را جمع‌آوری کنیم. در حال حاضر نیز اینترنت در منزل همه قرار دارد و به آن دسترسی دارند پس این فیلترها نمی‌تواند هیچ معنی داشته باشد جز اینکه ما را عقب می‌اندازد و زمان و هزینه‌های ما را تلف می‌کند. از نظر علمی نمی‌توانیم به سطحی که در دنیا است برسیم، با توجه به اینکه همینطور داریم محدود می‌شویم بدون اینکه هیچ دلیل و عقیده درستی پشت این مسئله باشد.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): سه موضوع در این گزارش بسیار پررنگ خودنمایی می‌کرد، با توجه به اینکه مخاطبین ما دانشجو بودند. یکی از مصاحبه شوندگان گفتند که فرهنگ استفاده کننده دخیل است در استفاده از اینترنت و این فیلترینگ به نوعی نادیده گرفتن فرهنگ استفاده‌کنندگان است. آقای آقایی لطفاً در رابطه با این موضوع توضیحاتی بفرمایید.
میهمان برنامه(آقای حجت‌الاسلام آقامیری): من فکر می‌کنم که این شخص مصاحبه شونده اگر صحبت‌های ما را در این چند جلسه گوش داده باشند اذعان خواهند کرد که ما در کشور نیازمند به یک سیستم فیلترینگ هستیم و این به این معنی نیست که بگوییم فرهنگ مردم کشور ما پایین یا بالا است. من به شخصه مطمئن هستم دانشجویی که توانسته مراتب علمی را یکی پس از دیگری کسب کند و به یک درجه‌ای برسد که در یک مجال مناسب اقدام به تعلّم آموخته‌های علمی می‌کند این دانشجو صاحب فرهنگ است در غیر اینصورت به این درجات نمی‌رسید. ما از دانشجویان، کاربران و علاقه‌مندان مباحث اینترنتی درخواست می‌کنیم که خود را به جای مسئولین فیلترینگ بگذارند. البته بر اقداماتی که فیلترینگ انجام داده نقدهایی وجود دارد، ولی این مقداری که دوستان و عزیزان انتقاد می‌کنند هم درست نمی‌باشد.
بحث ضعف فیلترینگ هوشمند موجب نگرانی خود ما هم شده و اختلاف نظرهایی که گاهی اوقات موجب گله و شکایت در کارگروه ما می‌شود. در بعضی از سایت‌ها که بسیار پر مراجعه هم هستند خود من به عنوان کسی که تنها مدافع این سایت‌ها در کارگروه هستم اعلام می‌کنم که این سایت‌ها باید باز باشد، البته در آنها درج محتوای مجرمانه نیز صورت گرفته، ولی این سایت‌ها باید محتوای مجرمانه را کنار بگذارند و به فعالیت خود ادامه دهند. اما برخی سایت‌ها چون تذکرهای بسیاری گرفته‌اند در این صورت کارگروه می‌گوید که مثلاً فلان سایت باید فیلتر شود. بنابراین ما معتقد هستیم که فرهنگ ما که متشکل از فرهنگ ملی و اسلامی است به صورت پررنگ وجود دارد، ولی در بحث فیلترینگ و غربال کردن اطلاعات و داده‌هایی که ممکن است زیرساخت‌های فرهنگ جدید را بخواهد بنا کند، باید حتماً مورد بررسی قرار گیرد. گاهی اوقات این اشتباه پیش می‌آید اینترنتی که در دسترس افراد است و با توجه به علاقه‌های جدیدی که ایجاد کرده و مدنظر نظام‌های سلطه در جهان است می‌تواند فرهنگ مارا تغییر دهد، طبیعی است که پست‌مدرنیسم این مباحث را به همراه دارد، یعنی هم مباحث خوب و هم مباحث بد دارد. فرهنگ ما با وجود برخی کاستی‌ها فرهنگ خوبی است، درواقع فرهنگی است که ما در حال حاضر با آن زندگی می‌کنیم، مثلاً فرهنگ مهربانی که در کشور ما ممکن است بر اثر استفاده از اینترنت کم‌کم کمرنگ شود.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): بر روی هرکدام از فرمایشات شما مباحث مختلفی قابل طرح است، اینها مباحثی است که امروزه ذهن جوانان ما را به خود مشغول کرده است و ما به جای اینکه پاسخ‌های خیلی خوب، روشن، رسا و کاربردی بدهیم گاهی اوقات مسئله را طرح نمی‌کنیم ، این نقد را به موضوع فیلترینگ در کشور می‌توان وارد کرد.
یکی دیگر از مسائلی که مصاحبه شوندگان بیان کرده بودند این بود که فیلترینگ پاک کردن صورت مسئله است، آیا این گفته درست است؟
میهمان برنامه(آقای حجت‌الاسلام آقامیری): همانطور که می‌دانید شاید کمتر از یک ساعت در کل دنیا ۱ TB اطلاعات وجود دارد. مثلاً یک کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای در اینترنت ۱۵k وزن آن است یعنی دو تا کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای می‌شود ۱mg، این حجم بالا در کمتر از ۱ ساعت در کل دنیا تولید می‌گردد که ممکن است متن،تصویر، فیلم و… باشد. من از کاربران به خصوص از قشر دانشجو سؤال می‌کنم که آیا فکر کرده‌اند که ما چگونه این حجم بالا را مدیریت می‌کنیم؟ در هرصورت این حجم گسترده اطلاعات، به کشور ما وارد می‌شود. بر اساس آیه‌ای که می‌فرماید "من در این اقیانوس گسترده اطلاعات کدام طرف آن را بگیرم"، من فکر می‌کنم دانشجویان محترم ابتدا باید بحث مدیریت اطلاعات و بعد بحث دانایی در اطلاعات را مدنظر خود قرار دهند که ما چه اطلاعاتی را استفاده کنیم، بحث فیلترینگ در راستای همین بحث دانایی در اطلاعات است. درواقع ما می‌خواهیم کاربران اینترنتی کشورمان از بهترین اطلاعات استفاده کنند. فرض کنیم که همه اطلاعات وارد شده در اینترنت مباح باشد آیا از همه آنها می‌توانیم استفاده کنیم. دانشجویانی که می‌گویند ما در دریافت مقالات ISI و ارتباط با مبادی علمی دنیا مشکلات داریم، مثلاً در سایت www.tebyan.net به راحتی می‌توانند در هر موضوع علمی مقالات ISI را تقاضا کنند که بلافاصله برای آنها ارسال می‌گردد. بسیاری از اوقات شکایات ما بخاطر این است که احاطه کلی به اینترنت نداریم در صورتی که در برخی از سایت‌های ایرانی بهترین اطلاعات را ارائه می‌دهند، چرا مراجعه به بعضی از این سایت‌ها کم است. اطلاعات به صورت گسترده و تحت نظارت تولید می‌گردد، درصورتی که بهترین مقاله در یک موضوع خاص علمی یا بهترین مصاحبه با شخص ذیربط صورت گرفته است در counter آن ۲۰۰۰ بار بازدید شده است، ولی باز هم آن بازدیدها کامل نمی‌باشد چون تنها مطالب را باز می‌کنند ولی خوانده نمی‌شود. با این تفاسیر اگر هم فرض کنیم که کشور ما درگیر هیچ معضل امنیتی، اجتماعی یا اقتصادی نباشد باز بحث فیلترینگ بسیار بحث جدی است.
کارشناس برنامه(آقای مهندس صائبی): بحث فیلترینگ است که تشخیص می‌دهد تا چه کسی چه محتوایی را ببیند. براساس گزارشی که انجام شد من به عنوان نماینده راجع به مسائل جستجو در بحث علمی، بیزینسی و بخصوص از مبادی شناخته‌شده سؤال می‌کنم که چرا تشخیص را برعهده خود کاربر نمی‌گذاریم؟ گاهی با مصادیق محتوای مجرمانه روبه‌رو هستیم که یکی از دوستان فرمودند" فلان شبکه نقل قولی کرد"، حتماً تحقیق کنید شاید مصداق نقل‌قول غلط باشد، چون ممکن است که یک سایتی مربوط به یک شبکه و دشمن مردم باشد. درجایی به مقدسات توهین می‌شود که همه یکپارچه جواب می‌دهند، اما در مورد خیلی از سایت‌ها واقعاً این موضوع وجود ندارد و خود رباط‌های هوشمند فیلترینگ تشخیص می‌دهند که این سایت‌ها را کند یا فیلتر کنند.
طبق گفته‌های آقای آقامیری که می‌فرمایند، درخواست دهید و ما مقاله را ارسال می‌کنیم و فرمودند خیلی از سایت‌ها این کار را انجام می‌دهند؛ درصورتی که درحال حاضر دانشگاه‌هایی هستند که PDF مقاله ISI را که شما باید برای خریداری آنها هزینه کنید، به رایگان گذاشته‌اند که دانلود از همان سایت‌ها دچار اشکال است یا دانلود از سایت‌های file server و file sharing دچار اشکال است. اگر یک سایتی می‌تواند محتوای مجرمانه می‌گذارد می‌تواند این کار را انجام ندهد، که این امر یک بستر است و ما نمی‌توانیم آن را فیلتر کنیم به این بهانه که شاید در آینده محتوای مجرمانه قرار دهد.
آقای آقامیری لطفاً بفرمایید که آیا شما تشخیص می‌دهید که چه چیزی نمایش داده شود، و یا کاربران اینترنت هم می‌توانند تشخیص دهند؟
میهمان برنامه(آقای حجت‌الاسلام آقامیری): همانطور که شما فرمودید برای کاربران اینترنتی مقداری محدودیت در سایت‌هایی که در Bandwidth موجود است ایجاد کردیم، ولی کسانی که بخواهند دسترسی داشته باشند به صورت غیرقانونی هم این دسترسی را دارند، بنابراین آنها مختارند و ما هیچ کاری برای آنها انجام نداده‌ایم که موجب محدودیت شود. اما ما هم وظیفه داریم و برحسب چشم‌اندازی که عرض شد بحث مدیریت در محتوا و چگونگی روند این مسائل نیازمند به فیلترینگ هستیم، به گونه‌ای نیست که ما بخواهیم فرهنگ بسازیم.
عوامل این برنامه:
· سردبیر: خانم مرضیه سالک
· گوینده: خانم رفعتی
· کارشناس برنامه: آقای مهندس علیرضا صائبی
·میهمان برنامه: حجت‌الاسلام آقامیری
· تهیه کننده: جناب آقای فنایی
· گزارشگر: خانم افشار
· نشر الکترونیک: خانم غفوری
