وب سایت علیرضا صائبی وبلاگ علیرضا صائبی
چارچوب کنوانسیون شورای اروپا در زمینه هوش مصنوعی
گامی اساسی در هم‌گرایی حقوق بشر، دموکراسی و پیشرفت فناوری
در ۵ سپتامبر ۲۰۲۴ (۱۵ شهریور ۱۴۰۳)، شورای اروپا گامی تاریخی در عرصه هوش مصنوعی برداشت و «چارچوب کنوانسیون در زمینه هوش مصنوعی، حقوق بشر، دموکراسی و حاکمیت قانون» را به تصویب رساند. این کنوانسیون به‌عنوان اولین معاهده بین‌المللی الزام‌آور در حوزه هوش مصنوعی، نقطه عطفی در تنظیم اصول و ارزش‌های بنیادین در چرخه حیات سیستم‌های هوش مصنوعی است.
هدف اصلی این سند، اطمینان از سازگاری فعالیت‌های مرتبط با توسعه و استفاده از هوش مصنوعی با اصول بنیادین حقوق بشر، دموکراسی و حاکمیت قانون است. در عین حال، این چارچوب برای این تدوین شده که از ظرفیت‌های فناوری برای پیشرفت و نوآوری استفاده کند و به‌گونه‌ای عمل کند که فناوری‌محور نباشد؛ به این معنا که اصول آن وابسته به تحولات سریع تکنولوژیکی نبوده و بتواند در بلندمدت اثربخش باقی بماند.
اصول هفت‌گانه بنیادین این چارچوب
این کنوانسیون بر هفت اصل بنیادین تأکید دارد که نه تنها برای توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی بلکه به نظر من برای ساماندهی جامعه انسانی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند. رعایت این اصول، می‌تواند در حکمرانی دموکراتیک و سیاست‌گذاری عمومی، آموزش و پرورش، بهداشت و سلامت، رسانه و ارتباطات، ایجاد یک جامعه برابر و به ویژه در سازمان‌ها و محیط‌های کاری مطرح شود و انسجام اجتماعی را تقویت کرده و مسیر حرکت جوامع، شرکت‌ها، سازمان‌ها و حتی گروه‌های کوچک اجتماعی را به سوی دموکراسی و عدالت هموار سازد:
- کرامت انسانی و خودمختاری فردی
تضمین حفاظت از ارزش ذاتی هر انسان و احترام به استقلال و انتخاب‌های فردی، اساس هرگونه فعالیت مرتبط با هوش مصنوعی است. این اصل، فناوری را در خدمت انسانیت و تامین کرامت انسانی قرار می‌دهد. - برابری و عدم تبعیض
جلوگیری از هرگونه سوگیری و تبعیض در طراحی و کاربرد سیستم‌های هوش مصنوعی تضمین می‌کند که فناوری در خدمت عدالت و برابری اجتماعی قرار گیرد. - احترام به حریم خصوصی و حفاظت از داده‌های شخصی
امنیت اطلاعات و احترام به حریم خصوصی افراد، کلید جلب اعتماد عمومی در استفاده از هوش مصنوعی است. این اصل، یکی از ارکان حیاتی در تقویت رابطه میان انسان و فناوری است. - شفافیت و نظارت
شفافیت در فرآیندهای تصمیم‌گیری سیستم‌های هوش مصنوعی و فراهم کردن امکان نظارت مؤثر، از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری کرده و پاسخگویی را تقویت می‌کند. - مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی
تعیین مسئولیت مشخص برای تمامی مراحل چرخه حیات یک سیستم هوش مصنوعی، پایه‌ای برای اعتمادسازی و اطمینان از عملکرد اخلاق‌مدارانه این فناوری است. - قابلیت اطمینان
طراحی سیستم‌های قابل اعتماد که بتوانند در شرایط گوناگون بدون ایجاد خطر عمل کنند، تضمین‌کننده استفاده امن و مؤثر از فناوری‌های هوش مصنوعی است. - نوآوری ایمن
توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی باید به گونه‌ای باشد که مشوق نوآوری باشد، اما این نوآوری نباید به قیمت امنیت، عدالت یا حقوق بشر تمام شود.
پیامی فراتر از هوش مصنوعی
به نظر می‌رسد این اصول هفت‌گانه، محدود به چرخه حیات سیستم‌های هوش مصنوعی نیستند؛ بلکه می‌توانند به عنوان راهنمایی برای بهبود تعاملات اجتماعی، توسعه اخلاق‌مدارانه سازمان‌ها و پیشبرد عدالت و دموکراسی در سطح جوامع و کشورها به کار گرفته شوند. در صورت رعایت این اصول در جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی و حرفه‌ای، جامعه‌ای منسجم‌تر و مبتنی بر اعتماد شکل خواهد گرفت.
چارچوب کنوانسیون شورای اروپا، نه تنها قدمی برای تنظیم و هدایت توسعه هوش مصنوعی است، بلکه الگویی است که می‌تواند آینده‌ای عادلانه، اخلاقی و مبتنی بر کرامت انسانی را برای همه انسان‌ها رقم بزند. توجه به این اصول، مسیری است که از طریق آن فناوری می‌تواند نه به‌عنوان ابزاری منفعت‌طلبانه، بلکه به‌عنوان نیرویی برای تقویت عدالت، برابری و پیشرفت در خدمت انسانیت قرار گیرد.
این سند را می‌توان آغازگر دورانی دانست که در آن، فناوری هوشمند در خدمت انسان و جوامع انسانی قرار گرفته و به ارتقای ارزش‌های بنیادین انسانی کمک می‌کند.
پی‌نوشت: پیشنهاد می‌کنم در هر طرحی که قصد طراحی و اجرای آن را دارید، جدولی بسازید و این هفت اصل را بنویسید و جلوی هریک بنویسید که برای تامین آن چه راه‌حلی در طرح خود دارید. خواهید دید که طرح و برنامه شما بسیار انسان‌گرایانه‌تر و در نتیجه موثرتر از قبل خواهد شد.
