فنّاوری اطلاعات در آموزش و پرورش

با پیشرفت روز افزون دانش و تکنولوژی، امروز جامعه و کشور ما نیازمند آموزش مهارت هایی است که با کمک آن بتواند همگام با توسعه علم و فناوری به پیش برود.
با پیشرفت روز افزون دانش و تکنولوژی، امروز جامعه و کشور ما نیازمند آموزش مهارت هایی است که با کمک آن بتواند همگام با توسعه علم و فناوری به پیش برود. هدف باید پرورش انسان های خلاق با بهره مندی از آخرین اطلاعات و یافته های علمی در تمامی زمینه های اجتماعی، فنی، فرهنگی و… از طریق فناوری اطلاعاتIT باشد. امروز داشتن اطلاعات قدرت است Information is power»« پس هر کسی سریع تر و بهتر بتواند داده ها را گردآوری و پردازش نماید رسیدن به قله های رشد و تعالی را بهتر و سریع تر خواهد پیمود. دانش آموزان به عنوان سرمایه های جامعه باید مسلح به سلاح و فرهنگ نرم‌افزاری باشند تا بتوانند در توسعه اجتماعی- اقتصادی کشور قدم های مستحکمی را بردارند.
در قرن بیستم رادیو و تلویزیون و تلفن و برخی دیگر از وسایل مهمترین عوامل انتقال اطلاعات بودند، ولی اینک با ورود رایانه و اینترنت و شبکه های الکترونیکی محدودیت های زمانی و مکانی آموزش از پیش پای فراگیران علم و دانش برداشته شده است.
فناوری اطلاعات به عنوان یک رویکرد نوین، در نقش مکمل نظام آموزشی – بهبود کیفیت تدریس- تنوع بخشیدن به شیوه های تدریس- انتقال دانش با استفاده از فناوری چند رسانه ای- فراهم ساختن آموزش مستمر و خودکار- آموزش مادام العمر و آموزش همیشه در دسترس- کوتاه نمودن زمان آموزش – کوتاه کردن دوره تحصیل- توجه به استعدادهای فردی- انفرادی کردن آموزش و مقابله با مشکلات آموزش جمعی عمل می کند.
فناوری اطلاعات IT() در آموزش و پرورش یک فرهنگ، یک برنامه و یک جریان آموزشی است و یکی از مولفه های این فرهنگ، منابع سخت افزاری است اما مقدم بر آن منابع نرم‌افزاری- فرهنگ بهره وری و بهره برداری بهینه از این ابزارها می باشد که بدون بسترسازی فرهنگی و انتقال فرهنگ فناوری اطلاعات، خرید و انتقال فناوری جز اتلاف منابع و سرمایه های به هدر رفته چیز دیگری به دنبال نخواهد داشت. امروزه اهمیت آموزش و پرورش که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد، بیش از همه احساس می شود. زیرا دنیایی که با شبکه های اطلاعاتی به هم پیوند خورده متقاضی نیروی کاری است که بفهمد چگونه از فناوری به عنوان ابزاری برای افزایش بهره وری و خلاقیت استفاده کند.
بخشی از مزایای استفاده از تکنولوژی اطلاعات در آموزش و پرورش
افزایش سرعت انتقال یادگیری و بازدهی
محاسبه و پردازش سریع اطلاعات و انتقال فوری آن، زمان انجام کار را کاهش و در نتیجه بهره وری را افزایش می دهد. تکنولوژی اطلاعات امکان جستجو و دستیابی سریع به اطلاعات را برای دانش آموزان فراهم می کند.
● افزایش دقت یادگیری
تکنولوژی اطلاعات دقتی بالا و ثابت را برای دانش آموزان تامین و تضمین می کند. در انواع فعالیت های پردازشی و محاسباتی دقت کامپیوتر به مراتب بیشتر از انسان است.
● کاهش اندازه فیزیکی مخازن اطلاعات
با توسعه تکنولوژی اطلاعات و به کارگیری آن دیگر لزومی به حمل و نگهداری حجم زیادی از کتاب های درسی و کمک درسی وجود ندارد. به راحتی می توان در هر دیسک فشرده اطلاعات چندین کتاب را ذخیره نمود. مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی قم، از جمله مراکزی است که به انجام این وظیفه مشغول است.
● جلوگیری از اعمال نظرهای سلیقه ای معلمان
استفاده از تکنولوژی اطلاعات شفافیت در انجام کارها را افزایش می دهد و بسیاری اعمال نظرها را حذف می کند. این مزیت کلیدی منجر به رفع تقلب های استانی از طرف دانش آموزان می گردد.
● ایجاد امکان کار تمام وقت
به کمک تکنولوژی اطلاعات بسیاری از استعلام ها و مراجعات دانش آموزان و اولیای آنان از طریق شبکه های کامپیوتری و به صورت خودکار انجام می گیرد.
ایجاد امکان همکاری از راه دور برای معلمان و دانش آموزان
مخابرات، تلفن، تله کنفرانس، ویدئو کنفرانس و همچنین سیستم های همکاری مشترک،EDI و غیره نمونه هایی از کاربردهای تکنولوژی اطلاعات در این زمینه هستند.
● کاهش هزینه های آموزش و پرورش
با توجه به موارد فوق بخصوص افزایش سرعت که باعث انجام تعداد کار بیشتر می شود و انجام کار تمام وقت، بهره وری سیستم افزایش می یابد و در نتیجه باعث کاهش مقدار زیادی از هزینه ها برای دولت (آموزش و پرورش) و دانش آموزان می گردد.
● جامعه اطلاعاتی:
جامعه ای است که در آن زندگی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته است.
● مزایای جامعه اطلاعاتی:
۱) غنی سازی ساعت بیکاری
۲) قادرساختن افراد بر انجام کارها از راه دور و کارکردن در منزل
۳) ایجاد فرصت های تازه برای بالا بردن بهره وری ملی و جو رقابت
۴) افزایش اشتغال
۵) آموزش مادام العمر
دانش آموزان در جامعه اطلاعاتی باید دارای خصوصیات زیر باشند:
۱) جستجوگر اطلاعات – هدایتگر – ارزشیاب۲ – متفکر- نقاد- تحلیلگر- گزینشگر۳ – پیام رسان اثر بخش با استفاده از فناوری ها۴ – فناوری آموزشی (توانایی استفاده و راه اندازی ابزارهای فناورانه و ارتباط جمعی
مزایا و فرصت های ناشی از توسعهIT :
۱) تربیت نیروی انسانی کارآمد و ماهر۲ – کیفیت بخشی به آموزش و پرورش۳ – تربیت نیروهای کار آفرین و کمک به اشتغالزایی۴ – دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی۵ – کاهش هزینه های آموزشی در بلند مدت۶ – روز آمد نمودن سیستم اداری و نظام آموزشی۷ – بازآموزی معلمان و افزایش مهارت شغل و دانش آنان۸ – ایجاد انگیزه و تلاش و نوآوری در برنامه های درسی۹ – کاهش فاصله بین توانمندی های دانش آموزان و خدمات آموزش و پرورش۱۰ – استفاده از تجارب بین المللی
محدودیت های ناشی از توسعهIT :
۱) افزایش شکاف طبقاتی (چه در بین افراد و چه در بین کشورها)۲ – افزایش هزینه های آموزشی و عدم امکان استفاده از امکانات و منابع۳ – فقدان برنامه های راهبردی و اعمال سلیقه های فردی در محیط آموزش و پرورش (نگاه سخت افزاری به توسعه فناوری تهدیدی جدی است چون تکنولوژی اطلاعات یک نظام فکری و فرهنگی است.۴ – همراه نبودن معلم (چون اغلب معلمان آمادگی کافی برای بهره مندی از فناوری اطلاعاتی را ندارند و پیش بینی می شود که این عدم آمادگی به نوعی مقاومت در برابر تغییر و نوآوری تبدیل شود۵ – دسترسی آسان به منابع ممنوعه (القای فرهنگ غربی در بعضی موارد و عدم مدیریت صحیح بر سایت ها و تبلیغ ناهنجاری های اخلاقی موجب نگرانی بسیاری از خانواده ها و دست اندرکاران تعلیم و تربیت شده است.)
آموزش و پرورش، به رغم تلاش های صورت گرفته در حیطه برنامه ریزی تفصیلی آموزشی و درسی و نیز در حیطه های اجرایی و اداری، دارای نظامی متمرکز است. این تمرکز برنامه درسی یکسان و بدون انعطاف را از لحاظ محتوا شیوه های آموزش و تدریس و نوع ارزشیابی برای هر موضوع درسی، برای کلیه دانش آموزان اعم از شهری و روستایی و… با هر نوع استعداد، علاقه و خاستگاه اقتصادی و اجتماعی، از هر جنس، نژاد، زبان و فرهنگ و…. تجویز می کند. در چنین نظام هایی عملا هیچ گونه نوآوری و ابتکار چشمگیر و موثری امکان نهادینه شدن نمی یابد زیرا هر اقدامی باید از بالا تصمیم گیری شده و به طور سراسری به اجرا گذاشته شود. بدنه اجرایی با هر چه از بالا بیاید به صورت یک دستور اداری و از سر رفع تکلیف برخورد می کند و به مجرد برخورد با یک مانع پیش بینی نشده، اجرای دستور را متوقف می کند. در این شرایط کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش تنها در سطح حداقل مثلا به صورت یک موضوع درسی، امکان پذیر خواهد شد.
افزون بر آن به واسطه این تمرکز توان برنامه ریزی درسی و رهبری فرایند یادگیری که از مهارت های اصلی و کاربرد فناوری در آموزش و پرورش به شمار می رود، در معلمان رشد نمی یابد. علاوه بر تمرکز، دولتی بودن کلیه فعالیت های تهیه و تولید مواد و نرم‌افزارهای آموزشی مانع رشد و بالندگی بخش خصوصی در این زمینه شده است و حال آنکه از شرایط موفقیت برنامه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش، مشارکت فعال بخش خصوصی است.
نیروی انسانی در آموزش و پرورش از نظر کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش با دو نارسایی عمده روبرو است:
۱) پرورش نیافتن تفکر منطقی، خلاقیت ذهنی، روحیه جستجوگری و مهارت مدیریت فرایند یادگیری ناشی از نارسایی های برنامه های تربیت معلم و مساعد نبودن شرایط محیط کار برای بروز و شکوفایی هر نوع خلاقیت در معلمان.
۲) ضعف قابل توجه انگیزه ناشی از علاقه مند نبودن به حرفه معلمی یا عدم توان لازم برای ایفای این نقش. جو مدیریت آمرانه و غیر مشارکتی حاکم بر روابط اداری، کمی حقوق و دستمزد، احساس وجود تبعیض بین کارکنان دولت با معلمان و بالاخره عدم منزلت حرفه معلمی با توجه به نقش کلیدی معلمان و مدیران میانی درموفقیت برنامه های کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش. از این رو ضروری است که در طراحی برنامه های کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش برای رفع یا تقلیل این محدودیت چاره ویژه ای اندیشیده شود.
نامناسب بودن فضای کالبدی آموزشگاه ها بویژه در موارد زیر:
۱) در نقاط روستایی، احتمال فقدان جریان برق و ارتباط تلفنی مطمئن و موثر، تعداد کم دانش آموز و چند پایه بودن کلاس ها، فقر عمومی و عدم امکان دسترسی خانواده ها به تسهیلات لازم برای بهره بردن از فناوری اطلاعات۲ – مسائل خاص مدارس عشایری۳ – نامناسب بودن طراحی مدارس (نقشه های تی‘) از لحاظ استقرار تسهیلات فناوری اطلاعات در مدرسه ب)
۲) موانع محیطی: همراه شدن پدیده مدرک گرایی که از فرهنگ دولتی بودن بازار کار ایران و استفاده ممتد از درآمدهای ناشی از فروش نفت خام حاصل شده است با مسئله غامض آزمون سراسری دانشگاه ها (اعم از دولتی و غیر دولتی) سبب شده است در آموزش و پرورش ایران چهار اصل یادگیری: یادگیری چگونه آموختن یادگیری با دیگران زیستن، یادگیری برای به کار بردن و یادگیری برای بهتر زیستن به یک هدف جدید تبدیل شود: یادگیری برای کسب نمره مناسب جهت به دست آوردن مدرک تحصیلی بالاتر، تحمیل شدن این فرهنگ به مدارس سبب شده است که فقط جنبه هایی از یادگیری که فرد را به این هدف می رساند مورد توجه قرار گیرند و دانش آموز، معلم، مدیریت آموزشگاه و آموزش و پرورش والدین و به طور کلی جامعه از توجه به انواع دیگر یادگیری که برای زندگی شاد و مفید در جامعه مدنی پویا و دائما درحال تغییر لازم است آگاهانه غفلت کنند. برای چنین نوع یادگیری چندان نیازی به کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات نخواهد بود.
۳) در دانشگاه های کشور، در زمینه تخصص های مرتبط با کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش بویژه تهیه محتوای آموزشی مناسب و نرم‌افزارهای لازم، فعالیت آموزشی قابل توجهی صورت نمی گیرد. همچنین توان تحقیقاتی کشور طراحی برنامه های مناسب برای کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش تربیت نیروی فنی برای اجرای برنامه ها و نظارت و ارزشیابی از برنامه ها با کندی در فضای غیر رقابتی و با کیفیت ضعیفی صورت می پذیرد.
۴) محدودیت های ناشی از متفاوت بودن زبان نرم‌افزاری رایانه ای آموزشی موجود در دنیا با زبان فارسی و نیز محدودیتی که به همین سبب دانش آموزان در تعامل با دنیای خارج از طریق اینترنت روبرو می شوند، کوشش مضاعفی را ازجانب طراحان ایرانی نرم‌افزارهای رایانه ای آموزشی طلب می کند. ناکارآمدی شبکه و تجهیزات مخابراتی کشور در تامین ارتباط آسان، ارزان، مطمئن و ایمن از یک یک سو و فقدان قوانین مناسب برای دفاع از حقوق مادی و معنوی پدید آورندگان نرم‌افزارهای آموزشی از سوی دیگر از جمله موانعی به شمار می رود که بویژه مانع گسترش فعالیت فرهنگیان علاقه مند و بخش خصوصی مستعد در سرمایه گذاری در این زمینه می شود.
۵) مسئله تامین منابع مالی در آموزش و پرورش و کسر بودجه از جمله موانع پیش روی کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش است زیرا این برنامه در آغاز کار نیازمند سرمایه گذاری قابل توجه برای تجهیز مدارس و استقرار شبکه های داخلی طراحی، تدوین و تولید محتوای برنامه ها و نرم‌افزارهای لازم می باشد.
توصیه ها و راهکارها:
۱) نباید در مراحل آغازین راه از نتایج ضعیف و ناموفق مایوس شد.
۲) پس از تهیه سخت افزار باید اقدامات و پشتوانه نگهداری و مراقبت از آنها در مدارس لحاظ شود. که در غیر این صورت مدارس گورستان عظیم دیجیتالی خواهند شد.
۳) پس از تهیه سخت افزار مدیران اجرایی مسئول تهیه نرم‌افزارهای مناسب طراحی برنامه های راهبردی و پیگیری راه اندازی سایت مدارس می باشند.
۴) آموزش و توجیه معلمان به شیوه بنیادی و اصولی در اولین قدم ها.
۵) پیگیری مستمر مسئولان در جهت تضمین بقای طرح.
۶) مدیران نباید به علت نگرانی در مورد خرابی و هزینه های سخت افزاری دانش آموزان را در استفاده از رایانه ها محروم کنند که در این صورت با صرف هزینه های هنگفت عایدی نخواهیم داشت.
۷) محتوای درس و شیوه های اجرا و ارزشیابی طوری باشد که با استفاده از رایانه ها همخوان باشند و یادگیری مهارت ها در ارزشیابی و زندگی فراگیر، محسوس باشد.
۸) در مدارس باید آموزش استفاده از رایانه زیر نظر افراد مجرب و متخصص در اولویت های اولیه قرار گیرد.
۹) دبیران و دانش آموزان باید به تولید علم و محتوای الکترونیکی تشویق شوند.
منابع و مآخذ
۱- با هنر ناصر، سیاستگذاری و برنامه ریزی ارتباطی برای توسعه
۲- دادگران محمد، مبانی ارتباطات جمعی
۳- فرقانی محمد مهدی: ارتباطات و توسعه، چهار دهه نظریه پردازی
۴- سعیدی کیا مهدی، اصول و مبانی کارآفرینی
نویسنده:صفی الله مکی
آروین تاژ آفرین (www.irweb.ir)

پست‌هاي مرتبط

• مدیر ارشد هوش مصنوعی . CAIO
• دانا پشتیبان هوشمند
• تحلیل اطلاعات و تغییرات سازمانی
• درخواست تغییرات نرم‌افزار
• آموزش استقرار ITIL